Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη
α.-Πληθυσμιακά και έκταση του δήμου Κορινθίων
‘Η Νέα Κόρινθος,το 1908,ήταν έδρα του δήμου Κορινθίων ενός των ένδεκα δήμων της Κορινθίας, που συγκροτούσαν τον ομώνυμο νομό,ο οποίος ιδρύθηκε το 1899 (αλλά καταργήθηκε το 1909 για να επανιδρυθεί το 1949).
Ο νομός Κορινθίας το 1908 είχε πληθυσμό 33.911 άρρενες και 37.818 θήλεις,χριστιανούς ορθοδόξους, πλην 36 καθολικών,11 διαμαρτυρομένων,1 μωαμεθανού και 9 ισραηλιτών,ενώ η Κόρινθος,ήταν (και παρέμεινε έκτοτε) πρωτεύουσα της (επαρχίας ή νομού) Κορινθίας.
‘Ο δήμος Κορινθίων,κατά την απογραφή της 25ης Οκτωβρίου 1907,είχε 14.810 κατοίκους και η πόλις της Νέας Κορίνθου 5.340 (2.729 άρρενες και 2.611 θήλεις) στα δε όρια του δήμου περιλαμβάνονταν και τ’ακόλουθα χωριά (με τους αντίστοιχους κατοίκους):
Αζίζι 187,Άσσος 618,Βέλλο 1110,Βραχάτι 628,Εξαμίλια 584,Ζευγολατειό 1.114, Ιμπραήμπεη 502,Κεχριές 24,Κοκκώνι 486, Κολομπότσι 378, Κυράς Βρύση 85,Λεύκα 40, Λιμοχώρι 133 Μπεκιάνικα 24,Μπολάτι 260,Νεράντζα (Τρικαλιώτικα) 249,Νεοχώρι 27, Ξυλοκέριζα 178,Παλαιά Κόρινθος 1.018,Περιγιάλι 400,Πουλίτσα 237,Σολωμός 94,Σουληνάρι 184, Ταρσινά 181,Χαλκί 251,Χασάναγα 354 και Χατζημουσταφά 188.
Στα χωριά περιλαμβάνονταν επίσης και οι τοποθεσίες Αγ.Γεράσιμος,Καμπερέϊκα,Περιβόλι Τρίπου και Χατούπι.Σύνολο πληθυσμού του δήμου Κορινθίων 7.375 άρρενες και 7.492 θήλεις.Απ’ τους 14.810 κατοίκους του δήμου Κορινθίων,άρρενες ήσαν 7.345 Απ’αυτούς 4168 εγγράμματοι και 3.177 αγράμματοι.
Οι θήλεις ήσαν 7.465,απ’τίς οποίες 1.889 εγγράμματεςκαί 5.576 αγράμματες.Συνολικά και στα δύο φύλα:Εγγράμματοι 6.057 και αγράμματοι 8753.
Όλοι τους αντιστοιχούσαν ποσοτικά σε εγγράμματους 56,64% άρρενες και 25,25% θήλεις,συνολικό ποσοστό εγγραμμάτων 40,82%
Σύμφωνα με την προαναφερόμενη απογραφή, υπήρχαν κι’αυτοί που μιλούσαν:’Αρβανιτικα 12 (5 άνδρες,απ’τούς οποίους ένας αγράμματος και 7 γυναίκες-όλες αγράμματες),ιταλικά 4 (2 εγγράμματοι άνδρες και 2 αγράμματες γυναίκες),άλλη ευρωπαϊκή γλώσσα 4 (3 άνδρες και μία γυναίκα,όλοι εγγράμματοι) και 35 ανεξακρίβωτη άλλη γλώσσα (20 άνδρες και 15 γυναίκες,όλοι τους αγράμματοι).
β.-Προϊόντα του δήμου
Κύρια προϊόντα του δήμου ήταν η εξαγώγιμη σταφίδα,με μέση ετήσια παραγωγή 25 εκατομ.ενετικές λίτρες,το λάδι,τα δημητριακά,τα οπωρικά,οι ξηροί καρποί και μετάξι.Τα σιτηρά μάλιστα το 1907 σε όλο τον δήμο ανήλθαν σε 1.542.000 οκάδες,που κατανέμονταν ως ακολούθως:Κόρινθος 55.000,Παλαιά Κόρινθος 125.000,Εξαμίλια, Ξυλοκέριζα και Κεχριές μαζί 469.000, Σολωμός 11.000,Περιγιάλι Κολομπότσι μαζί 40.000,Ζευγολατειό 420.000,Σουληνάρι 19.000,Βέλλο και Νεράτζα μαζί 12.000, Λιμοχώρι 16.000,Ταρσινά 45.000,Ιμπραήμπεη 100. 000,Πουλίτσα 80.000,Κοκκώνι 5.000,Χασάναγα 55 000,Χατζημουσταφά 22.000, Μπολάτι 11.000,Βραχάτι 22.000,Χαλκί 35.000.
γ.- Άρδευση Βόχας-Ύδρευση Κορίνθου
Η άρδευση της Βόχας και η ύδρευση της Κορίνθου,προβλήματα ζωτικά για τους Κορίνθιους, παρέμεναν και το 1908 άλυτα.
Μία απόπειρα συνάψεως δανείου την ίδια χρονιά με την Εθνική Τράπεζα απ’τον δήμαρχο Αναστ. Αναγνωστόπουλο,για να παροχετευθούν τα νερά της Στυμφαλίας μέσω του Ασωπού στη Βόχα,ματαιώθηκε.
Στους Κορίνθιους επικρατούσε η καχυποψία,ότι όσα υποστήριζαν οι πολιτευόμενοι Κορίνθιοι βουλευταί και δήμαρχοι αναφορικώς με το ζήτημα της παροχετεύσεως των υδάτων του Ασωπού ποταμού και της δι’αυτών αρδεύσεως των πλείστων πεδινών περιοχών του δήμου,και ούτω εκδόσεως νόμων,διαταγμάτων, συντάξεως εκθέσεων μηχανικών κλπ.,ήσαν ανέκαθεν λόγια.
Ο δήμαρχος,ωστόσο,ήθελε,βάζοντας τη σφραγίδα του,να εκπληρώσει τον σπουδαιότερον των προαιωνίων πόθων παντός Κορινθίου,δηλαδή την άρδευσιν των πεδιάδων Κορίνθου,η οποία άρδευσις μαζί με την ίδρυσιν του Πρωτοδικείου Κορίνθου είχον αποτελέσει τους δύο πόλους περί τους οποίους πάσα διάνοια Κορινθίου εστρέφετο.
Έγιναν μελέτες,μετακλήθηκε ο νομομηχανικός Ν. Γαζής,ειδικός περί τα υδραυλικά,εξετάσθηκαν,μαζί με τους Χρύσανθο Κανελλόπουλο και Κ.Παπαληγούρα,όλα τα τεχνικά έργα κ.λπ.,πήγαν στη Στυμφαλία και συζητήθηκε το πρόβλημα της υδρεύσεως της Κορίνθου.
Από καιρό το δημοτικό συμβούλιο Κορίνθου είχε λάβει απόφαση με την οποία ζητούσε να διοχετευθούν τα υπάρχοντα ύδατα εκ των πηγών της θέσεως Σολωμού,δι’ υδραγωγείου εις την πόλιν,κατά το συνταχθέν σχεδιάγραμμα υπό του παρά του (τότε) δημάρχου μετακληθέντος ενταύθα και μελετήσαντος το έργον υδραυλικού Σιγισμούνδου Μινέϊκο.
Ο Σιγ.Μινέϊκο,Πολωνός μηχανικός,είχε υπηρετήσει στην εκτέλεση υδραυλικών έργων Θεσσαλίας και λόγω της ικανότητός του ήταν περιζήτητος σε κάθε αναφυόμενη επείγουσα και επιτακτική υδραυλική ανάγκη.
Εστάλη και στην Κόρινθο για το ζήτημα της Βόχας,όπου περάτωσε την εργασία του,χωρίς όμως το πρόβλημα να οδηγηθεί στη λύση του.
δ.-Απασχολούμενοι Κορίνθιοι
Οι Κορίνθιοι το 1908 δραστηριοποιούνταν ως αγρότες, αλευροπώλες,εξαγωγείς ελαίου και δερμάτων, διασκευαστές αμαξών,αμπαδορράφτες,μυλωνάδες,αρτοποιοί,εργαζόμενοι (αποχειροβίωτοι ή μη), ελαιοτριβείς, εμποροπαντοπώλες, επιπλοποιοί,εργολάβοι,εστιάτορες,εργοστασιάρχες (κονιάκ και οίνου),κουρείς, λευκοσι δηρουργοί, ξενοδόχοι (ύπνου), ξυλέμποροι, οινοπνευματοποιοί, οινοπώλες, παραγγελιοδόχοι, πεταλωτήδες, ποτοποιοί, ράφτες, ράπτριες (μοδίστρες), σιδηρουργοί, σταφιδέμποροι, υποδηματοποιοί, υφασματέμποροι, υφα ντές, φανοποιοί, φαρμακοποιοί, ωρολογοποιοί κ.ά, γενικά,έμποροι ντόπιοι και ξένοι επιτηδευματίες.(Ακόμη και πράκτωρ μεταναστεύσεως).
Υπήρχαν,επίσης,γιατροί,μαίες,δικηγόροι,συμβολαιογράφοι,φαρμακοποιοί, βιβλιοχαρτοπώλες-τυπογράφοι (μεταξύ των τελευταίων οι αφοί Σκουτέρη,ο Γ.Ανδρουλακάκης και ο Μ.Μιχαλόπουλος),δικαστικοί κλητήρες, κ.ά.
ε.-Η πόλις της Κορίνθου και τα προβλήματά της
Η πόλις είχε αρκετά μαγειρεία,ξενοδοχεία,γυμνάσιο και δημοτικά σχολεία των δύο φύλων,ήταν έδρα στρατιωτικού ευζωνικού τάγματος με φρούραρχο τον Βρεττό και Πρωτοδικείου απ’ το 1901 σε μισθωμένο χώρο,είχε σιδηροδρομικό σταθμό από το 1885, τελωνείο,οικονομική εφορία,τράπεζες Εθνική, Αθηνών και Εμπορική, νομάρχη τον Παν.Μπαμπάκο και δήμαρχο τον προαναφερόμενο Αναστάσιο Αναγνωστόπουλο.
Ο ωραιότερος και κεντρικώτερος δρόμος της πόλεως,με 30 μ.πλάτος,ήταν η οδός Σωτήρος (πρώην Νοταρά και ήδη Εθν.Αντιστάσεως).Άλλοι δρόμοι: Της Χαλινίτιδος Αθηνάς (σημερινή Εθνικής Ανεξαρτησίας),Κρανείου (σημερινή Κολοκοτρώνη),Σισύφου (η σημερινή),Περιάνδρου (σημερινή Σωτ. Κροκιδά),Αδειμάντου (η σημερινή),επίσης η σημερινή αρχιεπισκόπου Σωκράτους Κολιάτσου (πρώην Τριών Συμμάχων),η Απ. Παύλου, Αράτου (η σημερινή),Γεωργίου Θεοτόκη (η σημερινή Δαμασκηνού) προς τιμήν του πρωθυπουργού Γ.Θεοτόκη,ο οποίος έκανε την επαρχία νομό το 1899 και επέσπευσε τη λειτουργία του Πρωτοδικείου Κορίνθου το 1901.
Το πλάτος των δρόμων ήταν τόσο πραγματικό ώστε η πόλις φαινόταν να γλυστράει μέσα απ’ αυτούς.Οι δρόμοι μόλις τότε αποκτούσαν πεζοδρόμια.
Στην οδό Γ.Θεοτόκη ήσαν το ξενοδοχείο Μεγάλη Βρεταννία του Π.Πελοπίδα,το τηλεγραφείο και το ταχυδρομείο.Η απόσταση του ξενοδοχείου αυτού, όπως και των κατέναντι κειμένων καφενείων Τσέλιου-Αντωνίου Βλάσση (ιδιοκτησίας Χρ. Λαρσινού) και τα δύο επί της οδού Σωτήρος μέχρι την παραλιακή πλατεία,δεν ξεπερνούσε τα δέκα βήματα.
***
‘Η Κόρινθος χαρακτηριζόταν τότε,ως μία πόλις απέραντων διαστάσεων που μπορούσε να οικοδομηθεί και κατοικηθεί άνετα από 300 χιλιάδες ψυχές. Είχε ρυμοτομία θαυμάσια (μέχρι σήμερα, θεωρούμενη απαράμιλλη) και σπίτια καινούργια, τα πιο πολλά μονώροφα και αραιά.
Στο κέντρο της έξοχη η πλατεία,που μπορούσε να ονομασθεί δάσος πεύκων,ευρύτατη,ορθογώνια,μολονότι απεριποίητη.
Η άλλη πλατεία ήταν και είναι η παραλιακή,του Φλοίσβου (τότε Αμαλίας).Έξοχη και αυτή.Απ’τήν άνοιξη έως το φθινόπωρο ο Φλοίσβος ήταν τόπος αναψυχής και περιπάτου για τους Κορίνθιους,και των δύο φύλων.
Η πλατεία Φλοίσβος,αντικείμενο έριδος,για πολλά χρόνια,ανάμεσα στην Κόρινθο και στο δημόσιο, αποδόθηκε στον δήμο το 1908.Ο οποίος έτσι, όπως είχε συμβή και μερικές άλλες χρονιές,παραχώρησε τη χρήση της σε μισθωτή,ελπίζοντας να εισπράττει το χρόνο μίσθωμα πάνω από χίλιες δραχμές.
Εδώ υπήρχε κέντρο αναψυχής (ευρύ περίπτερο) για τους Κορίνθιους και τις Κορίνθιες,καθώς και για τους παρεπιδημούντες,τις Κυριακές,προ πάντων και τις γιορτές,από δε την άνοιξη ως το φθινόπωρο ο Φλοίσβος ήταν τόπος περιπάτου.
Θαύμαζαν οι ταξιδιώτες: Ποντιάδες αύρες και ριπές βουνών δρoσίζουν πάντοτε την ατμόσφαιρα της πόλεως, η οποία το θέρος θα μπορούσε να είναι έξοχο επίνειο των Αθηνών,κέντρο διαμονής πολλών οικογενειών,με το άριστο κλίμα της,την καθαρωτάτη θάλασσά της και την συγκοινωνία,τέσσερες φορές την ημέρα απ’ την πρωτεύουσα. Αλλ’ ο μονότονος Φλοίσβος με τα ηχηρά του κύματα δεν αρκούσε για να διασκεδάσει κανείς την ανία του.
Ο δήμος την δενδροφύτευσε,βέβαια,φωτίζοντάς την.Όμως τα ελάχιστα δενδρύλλια της πλατείας κινδύνευαν να ξεραθούν απ’ τη λειψυδρία.Έλλειπε δε και το αναγκαίο κρηπίδωμα.Οι Κορίνθιοι περίμεναν ότι και η πλατεία αυτή θα γινόταν μία απ’ τις πιο σπάνιες στην Ελλάδα πλατείες,καθώς υπέρκειται του Κορινθιακού,του οποίου η πνοή καθίσταται παρά πολύ ζείδωρος και αναζωογοννητική,ως εκ των ελάτων του Παρνασσού και του Ελικώνος προερχομένη.
Την παραλιακή οδό Γ.Θεοτόκη διέσχιζε,μέχρι το τελωνείο,εμπορικός και επιβατικός σιδηροδρομικός συρμός.
Η Κόρινθος και το 1908,είχε ν’ αντιμετωπίσει: Στη Βόχα έλλειψη αρδευτικού ύδατος και στην πόλη πρόβλημα πόσιμου νερού,οργανωμένο λιμάνι,ανάπτυξη του υπάρχοντος φωτισμού,επισκευή των δρόμων,επέκταση των δενδροστοιχιών,ίδρυση μονίμου στρατοπέδου (ενώ υπήρχε νοτιοδυτικά της πόλεως στρατώνας για τον οποίο ο Χαρίλαος Τρικούπης εἶχε δαπανήσει ποσό δραχμών εκατόν πενήντα χιλιάδων-οι σημερινοί στρατώνες δεν είχαν κτισθεί,ακόμη),και άλλα.
Απ’ τον περασμένο χρόνο ο φωτισμός της πόλεως,όπως διαμαρτύρονταν οι κάτοικοι,βρισκόταν σε αρχέγονη κατάσταση.Το παλαιό σύστημα με πετρέλαιο,που φώτιζε την πόλη ήταν αχρηστευμένο.Οι δήμαρχοι,βέβαια,φρόντιζαν για την αντικατάστασή του και πολλές προς τούτο κατέβαλλαν προσπάθειες,όμως συναντούσαν ένα σοβαρό εμπόδιο,το οικονομικό.
Ο νέος φωτισμός,που βασιζόταν στο οινόπνευμα,είχε δοκιμασθεῖ επανειλημμένα απ’ την Εταιρεία οινοπνευμάτων.
Πάντως,τους πρώτους μήνες του Φεβρουρίου 1908 προστέθηκαν 25 νέοι φανοί οινοπνεύματος στους 50 υπάρχοντες,ενώ στη συνέχεια,στήθηκε μεγάλος λαμπτήρας,επίσης οινοπνεύματος,600 κηρίων στην παραλιακή πλατεία και παράλληλα χαλικοστρώθηκαν η επισκιρρώθηκαν επτά δρόμοι.
Δενδροκόμος απ’ την Αθήνα μετακλήθηκε για να περιποιηθεί τα εγκαταλελειμμένα δένδρα φυτεύοντας 500,περίπου νέα και καλύπτοντας τα κενά των δρόμων με ακακίες.
Έτσι,έλεγαν οι Κορίνθιοι,θα έχωμεν ωραίας λεωφόρους όπως της Απ.Παύλου εξικνουμένης από της παραλίας και διερχομένης δια της συνοικίας Τσακώνικα μέχρι των εξοχικών περιβολίων της πόλεως και παραλλήλως η οδός Σωκράτους Κολιάτσου θα δι έρχεται δια της δενδροφυτευμένης μεγάλης κεντρικής μας πλατείας.
στ.-Εφημερίδες και σύλλογοι
Το 1908,κυκλοφορούσαν οι εφημερίδες Νέα Κόρινθος,με εκδότη τον Χρήστο Σκουτέρη και διευθυντή τον δικηγόρο Πάνο Βέλκο και Λαός,με διευθυντή τον Βασ.Αγγελόπουλο.
Σύλλογοι δε:Των Τεχνιτοεργατών με την επωνυμία Αδελφότης και πρόεδρο τον Γκίκα Θεοδωρόπουλο,των Αργείων ο ’Αγαμέμνων,ιατρικός, δικηγορικός και εμπορικός,επίσης ο σύλλογος των Ταμιευτών,ο φιλαρμονικός σύλλογος με πρόεδρο τον Σταύρο Δουφεξόπουλο και αρχιμουσικό τον Ανδρέα Ντόλα.
’Ακομη,ο σύλλογος ο ’Αποστολος Παύλος,αποτελούμενος μόνο από κτηματίες και εμπόρους,με βάση άρθρο του κανονισμού του,που όριζε πως αποκλείονται να γίνουν μέλη του επιστήμονες.Σκοπός του η αλληλοβοήθεια των μελών.Τη χρονιά αυτή προήδρευε ο Κ.Μιχαήλ,παντοπώλης,παλαιός τελειόφοιτος της φιλολογίας.Τέλος ο Γορτυνιακός Σύνδεσμος των 300 και πλέον εν Κορινθία Γορτυνίων,με πρώτο αιρετό πρόεδρο τον γιατρό Δ.Κούστα.Σκοπός του η αλληλοβοήθεια και η εκ συμφώνου δράσις εις διάφορα γενικά ζητήματα.
ζ.-Εκκλησιαστικά
Η Κόρινθος ήταν έδρα της αρχιεπισκοπής Κορινθίας με τέσσερις ναούς,τον μητροπολιτικό ο Απ.Παύλος,της Ζωοδόχου Πηγής,τον υπό αποπεράτωση του Αγ.Νικολάου (υπέρ του οποίου το 1908,εξ Αμερικής,50 Κορίνθιοι μετανάστες απέστειλαν 80 δολλάρια,ήτοι γύρω τις 425 δραχμές,συλλεγέντα δι’ εράνου μεταξύ των,δοθέντος ότι ο ιερός αυτός ναός και νεοσύστατος ήταν και σοβαρές ελλείψεις είχε) και τον υπό διαμόρφωση,επίσης,ναό Αγίου Σπυρίδωνος.
Αρχιεπίσκοπος Κορίνθου ο γεραρός σεβασμιώτατος Βαρθολομαίος (Γεωργιάδης,ηλικίας 79 ετών, απ’ τα Καλάβρυτα).Γραμματέας της επισκοπής ο ιερέας Παύλος Γιοβάνης.
Το 1908 εορτάσθηκαν,πανηγυρικά,τα 50 χρόνια ιεροσύνης του Μητροπολίτου Βαρθολομαίου ο οποίος είχεν εκλεγεί την 3η.8.1899 με τριπρόσωπο. (Οι δύο άλλοι ήσαν ο Φιλάρετος Γιαννούλης εφημέριος Ελληνικής Κοινότητος Τεργέστης και ο Ι. Μαρτίνος).
Γεννημένος στη Νωνάκριδα Καλαβρύτων το 1829 ο Βαρθολομαίος,παρακολούθησε τα πρώτα μαθήματα από μοναχούς δασκάλους στη Μονή Μεγάλου Σπηλαίου έως το σχολαρχείο.Φοίτησε στη θεολογική σχολή του Πανεπιστημίου και διορίσθηκε γραφέας της Ιεράς Συνόδου,διάκος στη Μητρόπολη Αθηνών, β γραμματέας της Ιεράς Συνόδου,α γραμματέας αυτής και διευθυντής της Ι.Σχολής Χαλκίδας,όπου έζησε μία 25ετια.Στο διάστημα αυτό τιμήθηκε με τον Αργυρό και στη συνέχεια με τον χρυσό Σταυρό του Σωτήρος.
Ο μητροπολίτης Βαρθολομαίος ήταν συγγραφέας των βιβλίων Ιερά Κατήχησις,Επίτομος Λειτουργική,για τους ιερείς,Ερμηνεία των 4 Ευαγγελίων μετά σχολίων,κ.ά.
Το πρωϊ της 20ης Ιουλίου 1908 οι καμπάνες του μητροπολιτικού ναού ο Απ.Παύλος ήχησαν χαρμόσυνα, κόσμος δε και των δύο φύλων ασφυκτικά πλήρωσε το ναό διακοσμημένο κατάλληλα για τη γιορτή.Τη λειτουργία τέλεσε ο ίδιος ο Βαρθολομαίος ντυμένος τη μεγάλη του στολή βοηθούμενος από πενήντα ιερείς και αρχιμανδρίτες της Κορινθίας.Ο καθηγητής του Αρσακείου Αθηνών αρχιμανδρίτης Χρύσανθος Αντωνιάδης εξεφώνησε λόγο με τον οποίο εξήρε τη 50ετη δράση του στην εκκλησία.
Ο ομιλητής ξεκινώντας απ’τόν Διονύσιο αρχιερέα Κορίνθου του 2ου μ.Χ αιώνα έφθασε μέχρι του Βαρ- θολομαίου τονίζοντας πως η Κόρινθος ευτύχησε να έχει διαδόχους του Απ.Παύλου ιεράρχες όχι ευκα- ταφρόνητους.
Μετά μίλησε ο τιμώμενος και στη συνέχεια ο διδάσκαλος Γ. Οικονομόπουλος,εξαίροντας τη δράση του αρχιεπισκόπου σχετικά με τον διδασκαλικό κλάδο.
Οι Κορίνθιοι,που τιμούσαν τον Βαρθολομαίο, είχαν περί πολλού και τον πρώην αρχιεπίσκοπό τους Σωκράτη Κολιάτσο του οποίου μάλιστα το όνομα απ’τόν Δεκέμβριο 1903 είχαν δώσει στη μέχρι τότε οδό Τριών Συμμάχων.Αλλ’ο Σωκράτης είχε ταφεί στον περίβολο του μητροπολιτικού ναού ο Απ.Παύλος.
Κατά τον Βαρθολομαίο και άλλους,όπως υποστήριζαν και στην εφημερίδα Νέα Κόρινθος, οι εκκλησιαστικές διατάξεις σε κανένα δεν επιτρέπουν να ταφεί σε ναό η στον περίβολό του,ούτε ν’ ανεγερθεί εκεί μνημείο.Και οι αρχιερείς ακόμη ενταφιάζονται στα νεκροταφεία των δήμων.Έτσι,πίσω απ’τό ιερό βήμα του ναού του Απ.Παύλου δεν μπορούσε ν’ ανεγερθεί,όπως ζητούσαν Κορίνθιοι,μνημείο πλην άλλων και για να μη καθιερωθεί προηγούμενο ταφής νεκρών στον περίβολο ενοριακών και μητροπολιτικών ναών που σε κανένα μέρος της Ελλάδος δεν συνέβαινε,ούτε στην Αθήνα απ’ όπου πέρασαν τόσοι ικανοί αρχιερείς.Αυτά,έλεγαν,είναι ορθά και Κανονικά.Για το νόμιμο υποστήριζαν,ας αναμείνουμε την απόφαση του υπουργείου. Οι θέσεις όμως αυτές δεν άρεσαν στους πολυπληθείς πιστούς του Σωκράτους,μερικοί των οποίων δημιούργησαν επεισόδια.
Τέλη Οκτωβρίου 1908 έγιναν συγκεντρώσεις λαού στην πόλη για τον σκοπό αυτόν.Οι διαμαρτυρόμενοι Κορίνθιοι επέμεναν και σε αθηναϊκές εφημερίδες δημοσίευσαν ότι το υπουργείο κωλυσιεργεί σχετικά,ενώ ισχυρίσθηκαν (αναληθώς)πως ο Βαρθολομαίος ύβρισε και καταράσθηκε αυτούς που διέδιδαν ότι τάχα επιδιώκει την ανακομιδή των λειψάνων για ν’ αποδειχθεί ότι...ο Σωκράτης δεν είναι άγιος,κ.ά.
Την 2α Νοεμβρίου 1908 σε μνημόσυνο του Σωκράτους στον ναό ο Απ.Παύλος,ο ομιλητής δικηγόρος Κ.Αναγνωστόπουλος εξήρε τη μόρφωση,την ανεξικακία,τον αλτρουϊσμό και την αφοσίωση του αοιδίμου στο καθήκον και στο ποίμνιό του.
Ο Βαρθολομαίος ομιλών τόνισε ότι αναγκάζεται να δεχθεί την ανέγερση κενοτάφιου μόνο,στο οποίο θα μπορούσαν να ανακομισθούν τα λείψανα του Σωκράτους (τα οποία,ωστόσο,λίγο αργότερα μετακομίσθηκαν στο νεκροταφείο Κορίνθου τελικά).
***
Ο αρχιμανδρίτης ιεροκήρυκας του νομού Κορινθίας Γρηγόριος Παναγιωτόπουλος την 12η Σεπτεμβρίου 1908 καταδικάσθηκε απ’ το τριμελές πλημμελιοδικείο Κορίνθου σε 15νθημερη φυλάκιση,γιατί τον Οκτώβριο του 1907 απ’ τον άμβωνα του μητροπολιτικού ναού Κορίνθου ο Απόστολος Παύλος,κηρύσσοντας στο εκκλη σίασμα,καθύβρισε την Δικαστικήν Αρχήν.
Αιτία της από μέρους του εξυβρίσεως ήταν η δυσαρέσκειά του από ευμενή απόφαση του πλημμελειοδικείου Κορίνθου σε βάρος των Κορινθίων δημοσιογράφων Παπαγεωργίου και Σκουτέρη, υπεραμυνομένων του σεβασμιωτάτου Βαρθολομαίου.
η.-Πολιτικά
Το 1908 πρωθυπουργός απ’ τον Δεκέμβριο του 1905 ήταν ο Γ.Θεοτόκης.Σφοδρός του αντίπαλος ὁ Δημ.Ράλλης (αττικάρχης λίγο αργότερα,αποκαλούμενος) τρεις φορές έως τότε πρωθυπουργός (1897, 1903, 1905) και πολιτικός κληρονόμος του Θεοδ.Δηλιγιάννη.
Την 17η Ιανουαρίου 1908 ο αρχηγός του Εθνικου κόμματος,Δ.Ράλλης περιοδεύοντας την Πελοπόννησο έφθασε σιδηροδρομικώς στην Κόρινθο,στο Κιάτο και στο Ξυλόκαστρο.
Στην Κόρινθο,όλη η πόλη στο πόδι.Οι κεντρικοί δρόμοι απ’ όπου θα περνούσε ο αρχηγός της αντιπολιτεύσεως σημαιοστόλιστοι και τα καταστήματα κλειστά.Στον έρημο,τότε,υπερκείμενο του σιδηροδρομικού σταθμού λόφο (όπου τώρα ο προσφυγικός συνοικισμός),οι Κορίνθιοι έστησαν ένα παλαιό κανόνι για να χαιρετίσει την άφιξή του.Μόλις μπήκε στον σταθμό η αμαξοστοιχία το πλήθος ζητωκραύγαζε και το κανόνι βροντούσε,χαιρετίζοντας την άφιξη του αρχηγού.Με επικεφαλής τον βουλευτή Κορινθίας Π. Πετρίδη,τον υποδέχθηκαν όλοι οι πολιτικοί του φίλοι,ανάμεσά τους και ο κομματάρχης Στυμφαλίας Γ.Αθανασούλης, ο φουστανελλοφόρος κομματάρχης Περαχώρας Αθ.Πρωτοππαπάς και άλλοι.
Τον προσφώνησε ο δικηγόρος Κορίνθου Π. Λαλάκας,με θερμούς λόγους τονίζοντας,μεταξύ άλλων και την ανάγκη να επιλυθεί το σταφιδικό ζήτημα,που βασάνιζε και τους Κορίνθιους:
Μεγάτιμε άνερ (έλεγε την προσφώνησή του ο Π. Λαλάκας),εδώ ο εκλιπών αείμνηστος αρχηγός του Εθνικού κόμματος Θεόδ.Δηλιγιάννης εξήγγειλε τας υγιείς και εθνοσωτηρίους αρχάς δια το έθνος ολόκληρον.Και ευχαριστώντας τον του τόνιζε: Προς σε ήδη προσατενίζουν οι Έλληνες ως σωτήρα,κ.ά.
Ο Δ. Ράλλης μέσα σε βροντώδεις ζητωκραυγές απάντησε σύντομα ευχαριστώντας και δηλώνοντας ότι θέλει πάντα φροντίζει υπέρ των σταφιδικών πληθυσμών και υπέρ της Κορινθίας,της οποίας οι κάτοικοι,όπως είπε,είναι εργατικώτατοι και φιλονομώτατοι.Και μετέβη στο κέντρο της Κορίνθου πεζός,μίλησε απ’ τον εξώστη του σπιτιού του Πετρίδη προς το πλήθος και ευχαριστώντας τους Κορίνθιους εστίασε τον λόγο του στο σταφιδικό ζήτημα,ψέγοντας σχετικά την κυβέρνηση.
Την ίδια εποχή αρχηγοί αντιπάλων πολιτικών συνδυασμών στην Κορινθία ήσαν ο Σωτ.Κροκιδάς του Γ.Θεοτόκη και ο Κων.Χριστόπουλος(από καιρό αποκαλούμενος Λέων της Νεμέας) του Δημ.Ράλλη.
Τον Σ.Κροκιδά πλαισίωναν οι Σπ.Νοταράς,Αναστ.Αναγνωστόπουλος, δήμαρχος Κορίνθου,Δημ.Οικονό μου,πρώην βουλευτής,ισχυρός παράγων στους ορεινούς δήμους,κ.ά, επίδοξος δε υποψήφιος ο Παναγής Τσαλδάρης.
Τον Κ.Χριστόπουλο ακολουθούσαν οι Απ.Μεντζελόπουλος, Σπ.Δεληγιάννης, Παν.Πετρίδης,Αθαν. Γκράβας (ισχυρός παράγων στους δήμους Σικυώνος,Πελλήνης και Φενεού),Ζούζουλας κ.ά.
θ.- Βουλευτές Κορινθίας μονομαχούν
Λέγεται πως το μονομαχείν στην Ελλάδα ήλθε με τους Βαυαρούς της αντιβασιλείας.Και έγιναν,έκτοτε,εδώ πολλές μονομαχίες,μολονότι από πολλούς επικρίθηκαν.
Απ’τίς μονομαχίες είχαν επέλθει τραυματισμοί ακόμη και θάνατοι βουλευτών,αξιωματικών κ.ά.
Μία απ’ τις αιτίες για μονομαχία ήταν η πολιτική. Καταρτιζόταν,λ.χ.ένας συνδυασμός και μετ’ από λίγο διαλυόταν για να καταρτισθεί άλλος.
-Κύριε δεν είσαι τίμιος άνθρωπος
-Συ δεν είσαι τίμιος άνθρωπος.
Αιτία λοιπόν για μονομαχία (συνήθως παρά το Δαφνί-Χαϊδάρι,ενίοτε για λόγους ασφαλείας και αλλού).Με την αιχμή του ξίφους ή με πιστόλι. Γνωστοποιούνταν οι μάρτυρες των δύο μερών για τη σύνταξη του σχετικού πρωτοκόλου(με πιθανές περιπλοκές και αντιρρήσεις ως προς τα ονόματά τους κ.ά).Στο πρωτόκολλο προβλέπονταν,κατά κανόνα,δύο διαξιφισμοί ή βολές με παράγγελμα από 25 βήματα.Παρίσταντο και γιατροί.Πολλές φορές, όταν ο πρώτος σπαθισμός ή ο ταυτόχρονος πυροβολισμός δεν έφερναν αποτέλεσμα παρενέβαιναν οι μάρτυρες θεωρώντας τη μονομαχία τερματισμένη. Και τότε όλοι δέχονταν τα συγχαρητήρια για την αισία έκβαση.
Στην Ελληνική κοινωνία οι μονομαχίες ήσαν ανεκτές.Όταν οι διαφορές απ’ αυτές κατέληγαν στα δικαστήρια,οι ένορκοι,επειδή η έννοια της τιμής ήταν ριζωμένη στην Ελληνική κοινωνία,αθώωναν,συνήθως,τους μονομάχους.
Ο Κορίνθιος,λοιπόν,βουλευτής Σπυρ.Ι.Δεληγιάννης,υπομοίραρχος,οξύθυμος και ευέξαπτος,μονομαχούσε με το παραμικρό για την τιμή και την υπόληψή του.
Τον Απρίλιο του 1908 ζήτησε απ’ τον συνάδελφό του Παν.Δ.Πετρίδη,βουλευτή επίσης Κορινθίας,να λύσουν μεταξύ τους διαφορά με μονομαχία, ήτοι διότι ο δεύτερος παραβάς τον λόγον της τιμής του διέρρηξε τον μεταξὺ των υφιστάμενον ἐν Κορινθία δια τας μελλούσας βουλευτικάς εκλογάς.
Ορίσθηκαν μάρτυρες,απ’ τη μία πλευρά οι Γ.Βασσος υπίλαρχος και Ιω.Ράλλης,βουλευτής,και απ’τήν άλλη οι Γ. Καρπετόπουλος,βουλευτής Αργολίδος,υπίλαρχος και Γ.Μαυρομιχάλης,υπολοχαγός πεζικού,βουλευτής Λακωνίας.
Οι μάρτυρες των δύο πλευρών,αφού εξέτασαν με προσοχή τα περιστατικά,θεώρησαν την διαφορά πολιτική και το επεισόδιο λήξαν.Ο Σπ.Δεληγιάννης όμως δεν αποδέχθηκε τη λύση.Και όχι μόνο απέριψε το πρωτόκολλο που συνέταξαν οι μαρτυρές του με τους μάρτυρες του αντιπάλου του αλλά θεώρησε την απορία που εξέφραζαν,δημόσια μάλιστα,οι δικοί του μάρτυρες:Πώς ο κ.Σπ. Δεληγιάννης δεν εγνώριζεν επί των ζητημάτων της τιμής και αυτάς τας στοιχειώδεις υποχρεώσεις;ως προσβλητική για την τιμή του.
Θιγόμενος,έτσι,ζήτησε απ’ αυτούς αποκατάσταση της τιμής του ἠ μονομαχία,προτείνοντας νέους μάρτυρες.
Και ο μεν Ιω.Δ.Ράλλης τον ικανοποίησε.Ὁ Γ. Βάσσος όμως όρισε τους δικούς του μάρτυρες και επακολούθησε μονομαχία η οποία έγινε στο κτήμα του Ν.Χατζηκυριάκου,κοντά στα Σεπόλια,με ξίφη, παρουσία γιατρών και μαρτύρων.Έτσι,τα τριγωνικά ξίφη διασταυρώθηκαν.Ο Σπ.Δεληγιάννης επιθετικός απ τήν αρχή,στην τρίτη συμβολή των ξιφών τραυματίσθηκε στο αντιβράχιο.Μετά λιγόλεπτη διακοπή διαπιστώθηκε η αδυναμία του να συνεχίσει.Κατόπιν αυτού οι μάρτυρές του δήλωσαν στους αντιπάλους πως η μονομαχία θεωρείται λήξασα.Και ο Σπ. Δελιγιάννης με τους δικούς του έφυγε χωρίς να συναντηθεί μὲ τον Βάσσο και συμφιλιωθεί μαζί του.
Μικροπολιτικοί οι λόγοι της μονομαχίας
Η διένεξη αυτή με κατάληξη τη μονομαχία,συγκλόνισε τους Κορίνθιους.Οι πιο πολλοί θεώρησαν την διαφορά πολιτική και συνεπώς τις καταλήξεις της περιττές.
Ήσαν δε οι λόγοι της μονομαχίας Σπ.Δεληγιάννη και Π.Πετρίδη μικροπολιτικοί γιατί ο μεταξύ τους ανταγωνισμός έγινε για τον προσεταιρισμό πολιτικών φίλων στην Κορινθία.
Ο Τύπος (όπως και παράγοντες του δημοσίου βίου πολιτικοί,πανεπιστημιακοί,εκκλησιαστικοί κ.ά) μετά τα γεγονότα της μονομαχίας χλεύαζε τα ιπποτικά ήθη των μονομάχων και κοροϊδεύοντας έλεγε πως οι μονομαχίες έπρεπε να διεξάγονται σε αμφιθέατρα ώστε να μπορεί να τις παρακολουθεί και να θαυμάζει ο κόσμος! Και,ρωτούσε τελικά:Ποιό ήταν το αποτέλεσμα της μονομαχίας;Να ικανοποιήσει την τιμή και την δικαιοσύνη;Με την αιχμή του ξίφους; Ωραία.Και διεξάγεται μία γενναία πάλη μεταξύ δύο ευγενών και μορφωμένων ανδρών.Και ποιό το αποτέλεσμα;Θα ξανάδενε ο συνδυασμός Σπ.Δεληγιάννη-Π.Πετρίδη;΄Η θα έμπαιναν τα πράγματα στη θέση τους;Αρμόδιοι όμως γι’αυτό ήσαν οι Κορίνθιοι εκλογείς.Γι’ αυτούς άλλωστε έγινε ο συνδυασμός και γι’αυτούς διαλύθηκε.Και η μονομαχία Σπ.Δεληγιάννη-Γ. Βάσσου,ποιά σχέση έχει με τα εκλογικά του Κιάτου και της Περαχώρας;Θέσατε άνθρωποι τας μαχαίρας σας εις τας θήκας τους και τα μυαλά σας εις το κεφάλι σας!
Αποτέλεσμα:Στις βουλευτικές εκλογές της 8ης Αυγούστου 1910 ο Σπ. Δεληγιάννης με δυσκολία θα εκλεγεί (τελευταίος) βουλευτής του νομού,τότε,Αργολιδοκορινθίας,σ’ αντίθεση προς τους Π.Πετρίδη, Σωτήρ. Κροκιδά και τον (πρωτοεμφανιζόμενο) Παναγή Τσαλδάρη,που θα επιτύχουν επίζηλες θέσεις.
ι.- Δικηγορικά και άλλα
Το 1908 υπήρξε,πλην άλλων,και χρονιά των δικηγόρων της Κορίνθου αλλά ταυτόχρονα και αφετηρία ν’ αποκτήσει η πόλις μόνιμη δικαστική στέγη, που θ’ αφορούσε σε ολόκληρη την Κορινθία,οι δε δρόμοι θα υφίσταντο τη (συνήθη,όπως συμβαίνει,άλλωστε, έως σήμερα),εποχιακή μετονομασία.
α) Μέχρι τότε οι δικηγόροι με τις διοικήσεις τους πίεζαν,κατά καιρούς,τις κυβερνήσεις για τη νομοθετική αναγνώριση των ανά τη χώρα συλλόγων τους.Τελικά,η κυβέρνηση Γ.Θεοτόκη το 1908, αφού εξασφαλίσθηκε και η συναίνεση του αντιπάλου του Δ.Ράλλη,προέβη στην ψήφιση νόμου με τον οποίο αναγνωρίσθηκαν ως νομικά πρόσωπα όλοι οι δικηγορικοί σύλλογοι.Κι’ όλα αυτά,μολονότι ο δικηγορικός σύλλογος Κορινθίας είχε συσταθεί το 1902 (όπως,άλλες χρονιές,όλοι οι δικηγορικοί σύλλογοι), που το 1908 έφθασε να αριθμεί 64 μέλη,σε συνολικό πληθυσμό του νομού 71.729 κατοίκων.
Με τη νομοθετική τακτοποίηση του συλλόγου τους οι δικηγόροι της Κορινθίας θ’ αποκτούσαν έτσι (τον επόμενο χρόνο) νέα εννιαμελή αιρετή διοίκηση,με εκλεγμένους:Πρόεδρο τον έχοντα εικοσαετή δικηγορία και ηλικίας 45 ετών,περίπου, Νικόλαο Σακελλαρίου και μέλη τους:Δημ. Ξύδη,Σπυρ.Ηλιόπουλο,Γεώργ. Καλλίρη, Χαράλ.Χριστόπουλο,Δημ.Κανιάρη,Λουδοβ.Σγουρό,Ιωάν.Καρβούνη και Βασίλ. Κράγκουρα. β) Το δημόσιο,επί σειρά ετών,πλήρωνε για έξοδα μισθώσεως δικαστικών χώρων στην Κόρινθο (αίθουσες πρωτοδικείου-οικία Γ.Λυμπερόπουλου από 1ης. 9.1901,όταν για πρώτη φορά λειτούργησε-Ειρηνοδικείου,Πταισματοδικείου,γραφεία κ.λπ) μεγάλα ποσά κάθε χρόνο,τη δε τελευταία χρονιά 1908 κατέβαλε το ποσό των δραχμών 8.686,ενώ προ διετίας,μόλις, είχε παραχωρηθεί δωρεάν οικόπεδο για τον σκοπό αυτόν. Ωστόσο αυτή τη χρονιά έγινε δυνατή η οικοδόμηση νέου μεγάρου,που θα κάλυπτε όλες τις ανάγκες απονομής της δικαιοσύνης στην Κόρινθο. Έτσι,με πρωθυπουργό πάλι,τον Γ.Θεοτόκη,προκηρύχθηκε τό1908 διεθνής διαγωνισμός για την εκπόνηση μελέτης προς ανέγερση του νέου δικαστικού μεγάρου.Η μελέτη που θα εγκρινόταν θα έπαιρνε βραβείο 800 δραχμών. Όπως δε αναγγέλθηκε,τότε, το δικαστικό μέγαρο θ’ανεγειρόταν στην κεντρική πλατεία,ανάμεσα στους δρόμους Τιμολέοντος (σήμερα Κύπρου),Κρανείου (σήμερα Κολοκοτρώνη), Σωτήρος (σήμερα Εθνικής Αντιστάσεως) και Κολιάτσου,όπου δηλαδή βρίσκεται και σήμερα-2008-το όμορφο δικαστικό μέγαρο.Θα ήταν διώροφο,θα κάλυπτε 600 τ.μ,θα είχε υπόγειους αρχειακούς χώρους και δευτερεύοντα γραφεία,θ’ανεγειρόταν με ισχυρούς αντισεισμικούς σιδηροδεσμούς,τα πατώματα και η στέγη του θα ήσαν άφλεκτα,και άλλα σχετικά με την κατασκευή,και με προϋπολογισμό 120 χιλιάδων δραχμών.(Το σημερινό,πάντως,δικαστικό μέγαρο ανηγέρθη μετά τους σεισμούς του 1928).
γ) Σημειώνεται πως οι πρωτοβουλίες του Γ.Θεοτόκη για δημιουργία το 1899 του νομού Κορινθίας, ίδρυση του Πρωτοδικείου Κορίνθου,προκήρυξη διαγωνισμού γι’ ανέγερση του δικαστικού μεγάρου και, λίγο μετά (1908),εξασφάλιση της αρδεύσεως των κτημάτων Βόχας μέσω του Ασωπού απ’ τα νερά Στυμφαλίας (με τη βοήθεια του Στεφ.Στρέϊτ,βέβαια) τον κατέστησαν,ουσιαστικά,ευεργέτη της Κορίνθου. Έτσι,το δημοτικό συμβούλιο της πόλης έδωσε στην παραλιακή οδό (σημερινή Δαμασκηνού) το όνομά του,στον δε σημερινό δρόμο Πυλαρινού (ως το 1908 οδός Φιλελλήνων) έδωσε το όνομα του Στ.Στρέϊτ.Για να μετονομασθούν,πάλι,αργότερα.
δ) Έξι φορές την εβδομάδα κατέπλεε,τότε,το ατμόπλοιο στην πόλη και δύο φορές την ημέρα έφθανε ο σιδηρόδρομοςπου, για μεγαλύτερη ευκολία των επιβατών και του εμπορίου,ύστερα από μικρή ανάπαυλα στο σταθμό,διέτρεχε την παραλιακή οδό (Δαμασκηνού,σήμερα) σταματούσε στο πρακτορείο της ατμοπλοϊκής εταιρείας,αποβίβαζε και δεχόταν με ήρεμο τρόπο και χωρίς κόπους τους επιβάτες.Σφύριζε η μηχανή στην ξηρά, σφύριζε και το ατμόπλοιο στη θάλασσα.Και οι σύγχρονοι αυτοί συριγμοί,που διέσχιζαν την ατμόσφαιρα άγγειλλαν την θαυμάσια κατάκτηση του ατμού υποσχόμενοι πιο αίσιο μέλλον στην ομώνυμη διάδοχο της αφνειού πόλεως της αρχαιότητος.Και οι ντόπιοι,καθώς και οι Αργείοι,οι Κυνουριείς κ.ά Κορίνθιοι,πρόκοβαν.
ια.-Η αστυνόμευση στην Κόρινθο
Παλαιότερα τον δημαστυνόμο διόριζε ο δήμαρχος,αφού το δικαίωμα του αστυνομείν ανήκε σ’αυτόν.Και οι δυό τους ενωμένοι,ἀποτελοῦσαν πολύ σοβαρή δύναμη.Τα καθήκοντα του δημαστυνόμου ήσαν πολλά,όπως:
Η αντιμετώπιση τοπικών ζητημάτων τάξεως,ησυχίας,υγιεινής,πατάξεως της αισχροκέρδειας,προσβολής των ηθών,η παρεμπόδιση κοινών γυναικών να περιφέρονται σε δημόσιους περιπάτους,η απαγόρευση ασελγείας εις τας οδούς και ιδίως εν καιρώ νυκτός,η επαγρύπνηση για τη διαγωγή των κατοίκων εκείνων,των οποίων τα μέσα υπάρξεως ήσαν άγνωστα,ή λίγο γνωστά,καθώς και ατόμων εις τα οποία προσάπτεται ασωτεία και διαφθορά των ηθών των νέων,αμφοτέρων των γενών,ιδιαίτερα των γοήτων ή απατεώνων,η παρεμπόδιση να λούονται οι άνδρες και οι γυναίκες μαζί στο ίδιο μέρος,τόσο σε ποταμούς όσο και στα παράλια,γενικά η φροντίδα για τη διατήρηση της ευταξίας σε μέρη όπου γίνονταν συνάξεις ανθρώπων (αγορές, πανηγύρια,τελετές,θέατρα,καφενεία,παιχνίδια,εκκλησίες,δημόσιοι χώροι κ.λπ).
Με δεδομένο,ότι η τοπική αστυνομία δεν άργησε να γίνει με τον καιρό όργανο των παθών και των επί μέρους τοπικών συμφερόντων,οι κυβερνήσεις ενίσχυσαν τη χωροφυλακή εγκαθιστώντας την σε διάφορα μέρη επιλεκτικά και διορίζοντας αλλού υπομοιράρχους και αλλού μοιράρχους η αποστράτους αξιωματικούς.Εκτιμώντας με την πάροδο του χρόνου,ότι τα εγχώρια πάθη και συμφέροντα δεν επέτρεπαν αποτελεσματική αστυνόμευση,το αστυνομείν το περιέλαβαν στο κράτος,το οποίο από τότε διόριζε,κατά τόπους,αστυνόμους αξιωματικούς του στρατού.
Έκτοτε η αστυνομία είχε δικαίωμα νὰ επαγρυπνεί για την αυστηρή τήρηση των κανόνων του νόμου και τη διαφύλαξη των καλών ηθών.
Τα χρόνια της πρώτης δεκαετίας του 20ου αιώνα στην Κόρινθο η αστυνομία είχε αποκτήσει αίγλη και σοβαρότητα.Οι Κορίνθιοι,ωστόσο,δεν είχαν λησμονήσει παλαιότερους,γραφικούς αστυνόμους,όπως κάποιον που,(όπως τον κατηγορούσαν),τηρούσε συμπεριφορά του πρώτου βαθμού,δηλαδή απλού χωροφύλακα,γιατί αντί ξίφους,έφερεν εις χείρας ογκώδη βούρδουλαν,ον αρειμανίως εκίνει,διατρέχων τας ὁδοὺς ἄλλοτε έφιππος ως τροπαιούχος στρατάρχης, άλλοτε πεζός,έχων ξεκουμβωμένην την στολήν του εις το στήθος,επιδεικνύων το ερυθρόν ραβδωτόν υποκάμισόν του και αφίνων ούτω να εξατμίζεται η ακανόνιστος γαστέρα του,τὴν οποίαν θὰ εζήλευε γνωστός εις τους Κορινθίους ηγούμενος.
Το 1908 η αστυνομία στην Κόρινθο,μὲ αστυνόμο τὸν Παν.Τσάκα,δεν παρέλειπε,εκτελώντας το καθήκον της,να εισέρχεται στα δημόσια κέντρα διατάσσοντας το κλείσιμο των ωδικών καφενείων και καπηλείων,όπως και των λεσχών,των ζυθοπωλείων και λοιπών μερών,για τους προαναφερόμενους και άλλους λόγους.
Μέσα σ’ ένα τέτοιο κλίμα και στην Κόρινθο, από παληά, ηχούσαν τα σαντούρια μετά του αχωρίστου αμανέ,αλλά στην πραγματικότητα,όπως έχει σημειωθεί,άκούγονταν ωρυγαί υπό το πρόσχημα άσματος, που σ’ άλλα μέρη γρήγορα θα προκαλούσαν την επέμβαση της αστυνομίας (ίσως για την κακοφωνία τους...)
ιβ.-Διασκεδάσεις και θέατρα
Καφενεία,όπως και καφωδεία ή καφεσαντάν,που λειτουργούσαν στην πόλη τακτικώτατα και κανονικότατα ήσαν του Αντ.Βλάσση,του Γεωργακόπουλου και του Σακόπουλου.Το τελευταίο είχε οκτώ γυναίκες,απ’ τις οποίες οι 4 αρτιστοορχηστρίδες αποτελούσαν όμορφον μπουκέτον,την μοναδικήν των Κορινθίων ταραντέλαν, εξ Ιταλίδων αποτελουμένην.
Αρχές του 1908 έφθασε στην πόλη και ο θίασος της Ευαγγελίας Παρασκευόπουλου,ο οποίος,στο καφενείο του Αντ.Βλάσση,έδωσε,αρχικά,δύο θεατρικές ευεργετικές παραστάσεις,με τα έργα Σκύλλα και Η κυρία με τας καμελίας,για ν’ ακολουθήσουν,για μέρες πολλές και μέχρι τις απόκρηες,τα καλλίτερα και ωραιότερα ποιητικά,όπως η Μήδεια,η Φαύστα, η Μερόπη,η Σάρα και ο Κάρολος,η Δέσποινα της Λυών, η Γκόλφω,η Εσμέ,η Βοσκοπούλα,οι Μυλωνάδες,η Γαλάτεια,Αι δύο Ορφαναί κ.λπ.
Όπως μπορούσαν και έκριναν οι Κορίνθιοι,οι ηθοποιοί,παρά τας σκηνικάς ελλείψεις,ανταπεκρίνοντο λαμπρώς εις τους ρόλους τους οποίους υπεδύοντο. Και ανέφεραν ονομαστικά τις επιδόσεις των ηθοποιών στους διάφορους ρόλους.
Ο κόσμος,αθρόος προσερχόμενος (50 περίπου είχαν προμηθευθεί διαρκή εισιτήρια για όλες τις παραστάσεις) παρακολουθούσε μετ’ εκτάκτου και αδιαπτώτου ενδιαφέροντος,οιονεί μετά θρησκευτικής σιγής τας παραστάσεις ταύτας.
ιγ.-Το πρώτο λεωφορείο και ο άγαμος γέρων
Ο δρόμος που συνέδεε Κόρινθο και Λουτράκι, κάθε άνοιξη και καλοκαίρι,ένεκα τῆς σκόνης,ευρίσκετο εις αθλιεστάτην κατάστασιν.Το 1908 ο δήμος Κορίνθου διενήργησε δημοπρασία για το κατάβρεγμα του δρόμου αυτού.Και η δημοπρασία κατακυρώθηκε στον μειοδότη με 55% επί έλαττον του προϋπολογισθέντος.
Τον ίδιο χρόνο ο επιχειρηματίας Ανδρέας Κωνσταντόπουλος,γαμπρός επί θυγατρί του Κίμωνος Ρουφογάλη, του επί δωδεκαετίαν διατελέσαντος δημάρχου Κορίνθου,εκόμισεν ενταύθα εξ Ευρώπης ένα τελειότατον αυτοκίνητον κλειστόν με δέκα θέσεις προς εξυπηρέτησιν της συγκοινωνίας Κορίνθου-Βόχας τον χειμώνα και Κορίνθου-Λουτρακίου το θέρος.Μη δε φεισθείς δαπανών μετεκάλεσεν,εκ Παρισίων,επί μηνιαία αμοιβή και σωφέρ. (Που όμως,λίγο μετά,οδηγών εις την πόλιν παρέσυρεν ογδοηκονταετή γέροντα,θραύσας ένα βραχίονά του).
Οι Κορίνθιοι περίμεναν,ότι οι συμπολίται των αμαξηλάται (σημ.που ανέρχονταν σε 127,κατά την τελευταία απογραφή) δεν θέλουσι παρακωλύση την λειτουργίαν του αυτοκινήτου τούτου μεθ’ όλην την παρατηρηθείσαν κατ’αυτάς ποιάν τινά παρά τοις κύκλοις αυτών εξέγερσιν.Η οποία εξέγερση αφορούσε,βέβαια,στο αυτοκίνητο,ξαφνικό πανελλήνιο ανταγωνιστή τους,αλλά και στον σιδηρόδρομο,τοπικά.
Συγκεκριμένα,οι αμαξηλάτες και καρραγωγείς,που είχαν ιδρύσει πανελλήνια ένωση,με έδρα την Αθήνα, έτρεχαν από υπουργείο σε υπουργείο,ζητώντας,με ψήφισμά τους,τον αποκλεισμό της συστάσεως εταιρείας προς προμήθειαν αυτοκινήτων, αλλά και την προστασία τους απ’ τους ΣΠΑΠ,γιατί παραβλάπτονταν τα συμφέροντά τους.Κατέφυγαν και στον πρωθυπουργό Γ.Θεοτόκη ο οποίος, αφού άκουσε τα παράπονά τους, απάντησε ότι αν και εντελώς αναρμόδιος να επέμβη εις ιδιωτικάς υποθέσεις (εννοώντας τον ανταγωνισμό στον ιδιωτικό τομέα),θα κατέβαλλε προσπαθείας τινάς.Πήγαν και στ’ ανάκτορα.
Όλ’αυτά,παραπέμπουν και στους Έλληνες (ειδικώτερα στους Κορίνθιους αμαξηλάτες,που,σχεδόν, παρόμοια,τότε,αντιδρούσαν κατά της εισαγωγής του αυτοκινήτου) και,γενικά,στην ιστορία.Η οποία βεβαιώνει,ότι πάντοτε ισχυρά τμήματα των κοινωνιών έρχονται σε σύγκρουση προς τις τεχνολογικές εξελίξεις,οι οποίες,αναπόδραστα,και επαγγέλματα καταργούν και δημιουργούν νέα.Το φαινόμενο αυτό παρουσιάσθηκε,για κοινωνικοοικονομικούς και (όχι μόνο) λόγους και στην Κορινθία, όπου το 1837 υπήρχαν λίγες άμαξες,πολλά υποζύγια,αρκετοί αυτοαπασχολούμενοι και ελάχιστοι δημόσιοι υπάλληλοι (76 το 1861).
Το 1908 ελάχιστα υποζύγια,127 άμαξες,αρκετά νέα επαγγέλματα στη θέση των παλαιών και 206 δημόσιοι υπάλληλοι.
Ωστόσο,σε καμμιά εποχή δεν έγινε εύκολα αποδεκτή η τεχνολογία,ιδιαίτερα,από λαούς που βρίσκονται στο στάδιο οικονομικής και θεσμικής αναπτύξεως.Στην Ελλάδα,όταν ήλθε το άροτρο, δύσκολα έγινε αποδεκτό γιατί,όπως ειπώθηκε,στο πνεύμα του Έλληνα,κάθε νεωτερισμός εμποιεί την ίδια εντύπωση που προκαλεί στον άγαμο γέροντα μία πρόταση γάμου.
Οι Κορίνθιοι,πάντως,όταν ήλθε στην πόλη τους ο σιδηρόδρομος κι’ άνοιξε η διώρυγα,έδειξαν προσαρμογή στις εξελίξεις αυτές.Που,για ένα χρονικό διάστημα,μαζί με τα κέρδη απ’ την αύξηση της τιμής της σταφίδος στις διεθνείς αγορές,τους έφεραν πλούσιες απολαυές.
Άλλο θέμα,ότι μετά από λίγα χρόνια θα διεπίστωναν,πως οι τεχνολογικές αυτές εξελίξεις θα υπερακόντιζαν τις ελπίδες για μακροημέρευση της ευημερίας και θα μετέτρεπαν την πόλη τους σε κέντρο διερχομένων επιβατών (σιδηροδρομικώς και ατμοπλοϊκώς),με όλες τις δυσμενείς,γι’αυτούς συνέπειες.
‘Η Νέα Κόρινθος,το 1908,ήταν έδρα του δήμου Κορινθίων ενός των ένδεκα δήμων της Κορινθίας, που συγκροτούσαν τον ομώνυμο νομό,ο οποίος ιδρύθηκε το 1899 (αλλά καταργήθηκε το 1909 για να επανιδρυθεί το 1949).
Ο νομός Κορινθίας το 1908 είχε πληθυσμό 33.911 άρρενες και 37.818 θήλεις,χριστιανούς ορθοδόξους, πλην 36 καθολικών,11 διαμαρτυρομένων,1 μωαμεθανού και 9 ισραηλιτών,ενώ η Κόρινθος,ήταν (και παρέμεινε έκτοτε) πρωτεύουσα της (επαρχίας ή νομού) Κορινθίας.
‘Ο δήμος Κορινθίων,κατά την απογραφή της 25ης Οκτωβρίου 1907,είχε 14.810 κατοίκους και η πόλις της Νέας Κορίνθου 5.340 (2.729 άρρενες και 2.611 θήλεις) στα δε όρια του δήμου περιλαμβάνονταν και τ’ακόλουθα χωριά (με τους αντίστοιχους κατοίκους):
Αζίζι 187,Άσσος 618,Βέλλο 1110,Βραχάτι 628,Εξαμίλια 584,Ζευγολατειό 1.114, Ιμπραήμπεη 502,Κεχριές 24,Κοκκώνι 486, Κολομπότσι 378, Κυράς Βρύση 85,Λεύκα 40, Λιμοχώρι 133 Μπεκιάνικα 24,Μπολάτι 260,Νεράντζα (Τρικαλιώτικα) 249,Νεοχώρι 27, Ξυλοκέριζα 178,Παλαιά Κόρινθος 1.018,Περιγιάλι 400,Πουλίτσα 237,Σολωμός 94,Σουληνάρι 184, Ταρσινά 181,Χαλκί 251,Χασάναγα 354 και Χατζημουσταφά 188.
Στα χωριά περιλαμβάνονταν επίσης και οι τοποθεσίες Αγ.Γεράσιμος,Καμπερέϊκα,Περιβόλι Τρίπου και Χατούπι.Σύνολο πληθυσμού του δήμου Κορινθίων 7.375 άρρενες και 7.492 θήλεις.Απ’ τους 14.810 κατοίκους του δήμου Κορινθίων,άρρενες ήσαν 7.345 Απ’αυτούς 4168 εγγράμματοι και 3.177 αγράμματοι.
Οι θήλεις ήσαν 7.465,απ’τίς οποίες 1.889 εγγράμματεςκαί 5.576 αγράμματες.Συνολικά και στα δύο φύλα:Εγγράμματοι 6.057 και αγράμματοι 8753.
Όλοι τους αντιστοιχούσαν ποσοτικά σε εγγράμματους 56,64% άρρενες και 25,25% θήλεις,συνολικό ποσοστό εγγραμμάτων 40,82%
Σύμφωνα με την προαναφερόμενη απογραφή, υπήρχαν κι’αυτοί που μιλούσαν:’Αρβανιτικα 12 (5 άνδρες,απ’τούς οποίους ένας αγράμματος και 7 γυναίκες-όλες αγράμματες),ιταλικά 4 (2 εγγράμματοι άνδρες και 2 αγράμματες γυναίκες),άλλη ευρωπαϊκή γλώσσα 4 (3 άνδρες και μία γυναίκα,όλοι εγγράμματοι) και 35 ανεξακρίβωτη άλλη γλώσσα (20 άνδρες και 15 γυναίκες,όλοι τους αγράμματοι).
β.-Προϊόντα του δήμου
Κύρια προϊόντα του δήμου ήταν η εξαγώγιμη σταφίδα,με μέση ετήσια παραγωγή 25 εκατομ.ενετικές λίτρες,το λάδι,τα δημητριακά,τα οπωρικά,οι ξηροί καρποί και μετάξι.Τα σιτηρά μάλιστα το 1907 σε όλο τον δήμο ανήλθαν σε 1.542.000 οκάδες,που κατανέμονταν ως ακολούθως:Κόρινθος 55.000,Παλαιά Κόρινθος 125.000,Εξαμίλια, Ξυλοκέριζα και Κεχριές μαζί 469.000, Σολωμός 11.000,Περιγιάλι Κολομπότσι μαζί 40.000,Ζευγολατειό 420.000,Σουληνάρι 19.000,Βέλλο και Νεράτζα μαζί 12.000, Λιμοχώρι 16.000,Ταρσινά 45.000,Ιμπραήμπεη 100. 000,Πουλίτσα 80.000,Κοκκώνι 5.000,Χασάναγα 55 000,Χατζημουσταφά 22.000, Μπολάτι 11.000,Βραχάτι 22.000,Χαλκί 35.000.
γ.- Άρδευση Βόχας-Ύδρευση Κορίνθου
Η άρδευση της Βόχας και η ύδρευση της Κορίνθου,προβλήματα ζωτικά για τους Κορίνθιους, παρέμεναν και το 1908 άλυτα.
Μία απόπειρα συνάψεως δανείου την ίδια χρονιά με την Εθνική Τράπεζα απ’τον δήμαρχο Αναστ. Αναγνωστόπουλο,για να παροχετευθούν τα νερά της Στυμφαλίας μέσω του Ασωπού στη Βόχα,ματαιώθηκε.
Στους Κορίνθιους επικρατούσε η καχυποψία,ότι όσα υποστήριζαν οι πολιτευόμενοι Κορίνθιοι βουλευταί και δήμαρχοι αναφορικώς με το ζήτημα της παροχετεύσεως των υδάτων του Ασωπού ποταμού και της δι’αυτών αρδεύσεως των πλείστων πεδινών περιοχών του δήμου,και ούτω εκδόσεως νόμων,διαταγμάτων, συντάξεως εκθέσεων μηχανικών κλπ.,ήσαν ανέκαθεν λόγια.
Ο δήμαρχος,ωστόσο,ήθελε,βάζοντας τη σφραγίδα του,να εκπληρώσει τον σπουδαιότερον των προαιωνίων πόθων παντός Κορινθίου,δηλαδή την άρδευσιν των πεδιάδων Κορίνθου,η οποία άρδευσις μαζί με την ίδρυσιν του Πρωτοδικείου Κορίνθου είχον αποτελέσει τους δύο πόλους περί τους οποίους πάσα διάνοια Κορινθίου εστρέφετο.
Έγιναν μελέτες,μετακλήθηκε ο νομομηχανικός Ν. Γαζής,ειδικός περί τα υδραυλικά,εξετάσθηκαν,μαζί με τους Χρύσανθο Κανελλόπουλο και Κ.Παπαληγούρα,όλα τα τεχνικά έργα κ.λπ.,πήγαν στη Στυμφαλία και συζητήθηκε το πρόβλημα της υδρεύσεως της Κορίνθου.
Από καιρό το δημοτικό συμβούλιο Κορίνθου είχε λάβει απόφαση με την οποία ζητούσε να διοχετευθούν τα υπάρχοντα ύδατα εκ των πηγών της θέσεως Σολωμού,δι’ υδραγωγείου εις την πόλιν,κατά το συνταχθέν σχεδιάγραμμα υπό του παρά του (τότε) δημάρχου μετακληθέντος ενταύθα και μελετήσαντος το έργον υδραυλικού Σιγισμούνδου Μινέϊκο.
Ο Σιγ.Μινέϊκο,Πολωνός μηχανικός,είχε υπηρετήσει στην εκτέλεση υδραυλικών έργων Θεσσαλίας και λόγω της ικανότητός του ήταν περιζήτητος σε κάθε αναφυόμενη επείγουσα και επιτακτική υδραυλική ανάγκη.
Εστάλη και στην Κόρινθο για το ζήτημα της Βόχας,όπου περάτωσε την εργασία του,χωρίς όμως το πρόβλημα να οδηγηθεί στη λύση του.
δ.-Απασχολούμενοι Κορίνθιοι
Οι Κορίνθιοι το 1908 δραστηριοποιούνταν ως αγρότες, αλευροπώλες,εξαγωγείς ελαίου και δερμάτων, διασκευαστές αμαξών,αμπαδορράφτες,μυλωνάδες,αρτοποιοί,εργαζόμενοι (αποχειροβίωτοι ή μη), ελαιοτριβείς, εμποροπαντοπώλες, επιπλοποιοί,εργολάβοι,εστιάτορες,εργοστασιάρχες (κονιάκ και οίνου),κουρείς, λευκοσι δηρουργοί, ξενοδόχοι (ύπνου), ξυλέμποροι, οινοπνευματοποιοί, οινοπώλες, παραγγελιοδόχοι, πεταλωτήδες, ποτοποιοί, ράφτες, ράπτριες (μοδίστρες), σιδηρουργοί, σταφιδέμποροι, υποδηματοποιοί, υφασματέμποροι, υφα ντές, φανοποιοί, φαρμακοποιοί, ωρολογοποιοί κ.ά, γενικά,έμποροι ντόπιοι και ξένοι επιτηδευματίες.(Ακόμη και πράκτωρ μεταναστεύσεως).
Υπήρχαν,επίσης,γιατροί,μαίες,δικηγόροι,συμβολαιογράφοι,φαρμακοποιοί, βιβλιοχαρτοπώλες-τυπογράφοι (μεταξύ των τελευταίων οι αφοί Σκουτέρη,ο Γ.Ανδρουλακάκης και ο Μ.Μιχαλόπουλος),δικαστικοί κλητήρες, κ.ά.
ε.-Η πόλις της Κορίνθου και τα προβλήματά της
Η πόλις είχε αρκετά μαγειρεία,ξενοδοχεία,γυμνάσιο και δημοτικά σχολεία των δύο φύλων,ήταν έδρα στρατιωτικού ευζωνικού τάγματος με φρούραρχο τον Βρεττό και Πρωτοδικείου απ’ το 1901 σε μισθωμένο χώρο,είχε σιδηροδρομικό σταθμό από το 1885, τελωνείο,οικονομική εφορία,τράπεζες Εθνική, Αθηνών και Εμπορική, νομάρχη τον Παν.Μπαμπάκο και δήμαρχο τον προαναφερόμενο Αναστάσιο Αναγνωστόπουλο.
Ο ωραιότερος και κεντρικώτερος δρόμος της πόλεως,με 30 μ.πλάτος,ήταν η οδός Σωτήρος (πρώην Νοταρά και ήδη Εθν.Αντιστάσεως).Άλλοι δρόμοι: Της Χαλινίτιδος Αθηνάς (σημερινή Εθνικής Ανεξαρτησίας),Κρανείου (σημερινή Κολοκοτρώνη),Σισύφου (η σημερινή),Περιάνδρου (σημερινή Σωτ. Κροκιδά),Αδειμάντου (η σημερινή),επίσης η σημερινή αρχιεπισκόπου Σωκράτους Κολιάτσου (πρώην Τριών Συμμάχων),η Απ. Παύλου, Αράτου (η σημερινή),Γεωργίου Θεοτόκη (η σημερινή Δαμασκηνού) προς τιμήν του πρωθυπουργού Γ.Θεοτόκη,ο οποίος έκανε την επαρχία νομό το 1899 και επέσπευσε τη λειτουργία του Πρωτοδικείου Κορίνθου το 1901.
Το πλάτος των δρόμων ήταν τόσο πραγματικό ώστε η πόλις φαινόταν να γλυστράει μέσα απ’ αυτούς.Οι δρόμοι μόλις τότε αποκτούσαν πεζοδρόμια.
Στην οδό Γ.Θεοτόκη ήσαν το ξενοδοχείο Μεγάλη Βρεταννία του Π.Πελοπίδα,το τηλεγραφείο και το ταχυδρομείο.Η απόσταση του ξενοδοχείου αυτού, όπως και των κατέναντι κειμένων καφενείων Τσέλιου-Αντωνίου Βλάσση (ιδιοκτησίας Χρ. Λαρσινού) και τα δύο επί της οδού Σωτήρος μέχρι την παραλιακή πλατεία,δεν ξεπερνούσε τα δέκα βήματα.
***
‘Η Κόρινθος χαρακτηριζόταν τότε,ως μία πόλις απέραντων διαστάσεων που μπορούσε να οικοδομηθεί και κατοικηθεί άνετα από 300 χιλιάδες ψυχές. Είχε ρυμοτομία θαυμάσια (μέχρι σήμερα, θεωρούμενη απαράμιλλη) και σπίτια καινούργια, τα πιο πολλά μονώροφα και αραιά.
Στο κέντρο της έξοχη η πλατεία,που μπορούσε να ονομασθεί δάσος πεύκων,ευρύτατη,ορθογώνια,μολονότι απεριποίητη.
Η άλλη πλατεία ήταν και είναι η παραλιακή,του Φλοίσβου (τότε Αμαλίας).Έξοχη και αυτή.Απ’τήν άνοιξη έως το φθινόπωρο ο Φλοίσβος ήταν τόπος αναψυχής και περιπάτου για τους Κορίνθιους,και των δύο φύλων.
Η πλατεία Φλοίσβος,αντικείμενο έριδος,για πολλά χρόνια,ανάμεσα στην Κόρινθο και στο δημόσιο, αποδόθηκε στον δήμο το 1908.Ο οποίος έτσι, όπως είχε συμβή και μερικές άλλες χρονιές,παραχώρησε τη χρήση της σε μισθωτή,ελπίζοντας να εισπράττει το χρόνο μίσθωμα πάνω από χίλιες δραχμές.
Εδώ υπήρχε κέντρο αναψυχής (ευρύ περίπτερο) για τους Κορίνθιους και τις Κορίνθιες,καθώς και για τους παρεπιδημούντες,τις Κυριακές,προ πάντων και τις γιορτές,από δε την άνοιξη ως το φθινόπωρο ο Φλοίσβος ήταν τόπος περιπάτου.
Θαύμαζαν οι ταξιδιώτες: Ποντιάδες αύρες και ριπές βουνών δρoσίζουν πάντοτε την ατμόσφαιρα της πόλεως, η οποία το θέρος θα μπορούσε να είναι έξοχο επίνειο των Αθηνών,κέντρο διαμονής πολλών οικογενειών,με το άριστο κλίμα της,την καθαρωτάτη θάλασσά της και την συγκοινωνία,τέσσερες φορές την ημέρα απ’ την πρωτεύουσα. Αλλ’ ο μονότονος Φλοίσβος με τα ηχηρά του κύματα δεν αρκούσε για να διασκεδάσει κανείς την ανία του.
Ο δήμος την δενδροφύτευσε,βέβαια,φωτίζοντάς την.Όμως τα ελάχιστα δενδρύλλια της πλατείας κινδύνευαν να ξεραθούν απ’ τη λειψυδρία.Έλλειπε δε και το αναγκαίο κρηπίδωμα.Οι Κορίνθιοι περίμεναν ότι και η πλατεία αυτή θα γινόταν μία απ’ τις πιο σπάνιες στην Ελλάδα πλατείες,καθώς υπέρκειται του Κορινθιακού,του οποίου η πνοή καθίσταται παρά πολύ ζείδωρος και αναζωογοννητική,ως εκ των ελάτων του Παρνασσού και του Ελικώνος προερχομένη.
Την παραλιακή οδό Γ.Θεοτόκη διέσχιζε,μέχρι το τελωνείο,εμπορικός και επιβατικός σιδηροδρομικός συρμός.
Η Κόρινθος και το 1908,είχε ν’ αντιμετωπίσει: Στη Βόχα έλλειψη αρδευτικού ύδατος και στην πόλη πρόβλημα πόσιμου νερού,οργανωμένο λιμάνι,ανάπτυξη του υπάρχοντος φωτισμού,επισκευή των δρόμων,επέκταση των δενδροστοιχιών,ίδρυση μονίμου στρατοπέδου (ενώ υπήρχε νοτιοδυτικά της πόλεως στρατώνας για τον οποίο ο Χαρίλαος Τρικούπης εἶχε δαπανήσει ποσό δραχμών εκατόν πενήντα χιλιάδων-οι σημερινοί στρατώνες δεν είχαν κτισθεί,ακόμη),και άλλα.
Απ’ τον περασμένο χρόνο ο φωτισμός της πόλεως,όπως διαμαρτύρονταν οι κάτοικοι,βρισκόταν σε αρχέγονη κατάσταση.Το παλαιό σύστημα με πετρέλαιο,που φώτιζε την πόλη ήταν αχρηστευμένο.Οι δήμαρχοι,βέβαια,φρόντιζαν για την αντικατάστασή του και πολλές προς τούτο κατέβαλλαν προσπάθειες,όμως συναντούσαν ένα σοβαρό εμπόδιο,το οικονομικό.
Ο νέος φωτισμός,που βασιζόταν στο οινόπνευμα,είχε δοκιμασθεῖ επανειλημμένα απ’ την Εταιρεία οινοπνευμάτων.
Πάντως,τους πρώτους μήνες του Φεβρουρίου 1908 προστέθηκαν 25 νέοι φανοί οινοπνεύματος στους 50 υπάρχοντες,ενώ στη συνέχεια,στήθηκε μεγάλος λαμπτήρας,επίσης οινοπνεύματος,600 κηρίων στην παραλιακή πλατεία και παράλληλα χαλικοστρώθηκαν η επισκιρρώθηκαν επτά δρόμοι.
Δενδροκόμος απ’ την Αθήνα μετακλήθηκε για να περιποιηθεί τα εγκαταλελειμμένα δένδρα φυτεύοντας 500,περίπου νέα και καλύπτοντας τα κενά των δρόμων με ακακίες.
Έτσι,έλεγαν οι Κορίνθιοι,θα έχωμεν ωραίας λεωφόρους όπως της Απ.Παύλου εξικνουμένης από της παραλίας και διερχομένης δια της συνοικίας Τσακώνικα μέχρι των εξοχικών περιβολίων της πόλεως και παραλλήλως η οδός Σωκράτους Κολιάτσου θα δι έρχεται δια της δενδροφυτευμένης μεγάλης κεντρικής μας πλατείας.
στ.-Εφημερίδες και σύλλογοι
Το 1908,κυκλοφορούσαν οι εφημερίδες Νέα Κόρινθος,με εκδότη τον Χρήστο Σκουτέρη και διευθυντή τον δικηγόρο Πάνο Βέλκο και Λαός,με διευθυντή τον Βασ.Αγγελόπουλο.
Σύλλογοι δε:Των Τεχνιτοεργατών με την επωνυμία Αδελφότης και πρόεδρο τον Γκίκα Θεοδωρόπουλο,των Αργείων ο ’Αγαμέμνων,ιατρικός, δικηγορικός και εμπορικός,επίσης ο σύλλογος των Ταμιευτών,ο φιλαρμονικός σύλλογος με πρόεδρο τον Σταύρο Δουφεξόπουλο και αρχιμουσικό τον Ανδρέα Ντόλα.
’Ακομη,ο σύλλογος ο ’Αποστολος Παύλος,αποτελούμενος μόνο από κτηματίες και εμπόρους,με βάση άρθρο του κανονισμού του,που όριζε πως αποκλείονται να γίνουν μέλη του επιστήμονες.Σκοπός του η αλληλοβοήθεια των μελών.Τη χρονιά αυτή προήδρευε ο Κ.Μιχαήλ,παντοπώλης,παλαιός τελειόφοιτος της φιλολογίας.Τέλος ο Γορτυνιακός Σύνδεσμος των 300 και πλέον εν Κορινθία Γορτυνίων,με πρώτο αιρετό πρόεδρο τον γιατρό Δ.Κούστα.Σκοπός του η αλληλοβοήθεια και η εκ συμφώνου δράσις εις διάφορα γενικά ζητήματα.
ζ.-Εκκλησιαστικά
Η Κόρινθος ήταν έδρα της αρχιεπισκοπής Κορινθίας με τέσσερις ναούς,τον μητροπολιτικό ο Απ.Παύλος,της Ζωοδόχου Πηγής,τον υπό αποπεράτωση του Αγ.Νικολάου (υπέρ του οποίου το 1908,εξ Αμερικής,50 Κορίνθιοι μετανάστες απέστειλαν 80 δολλάρια,ήτοι γύρω τις 425 δραχμές,συλλεγέντα δι’ εράνου μεταξύ των,δοθέντος ότι ο ιερός αυτός ναός και νεοσύστατος ήταν και σοβαρές ελλείψεις είχε) και τον υπό διαμόρφωση,επίσης,ναό Αγίου Σπυρίδωνος.
Αρχιεπίσκοπος Κορίνθου ο γεραρός σεβασμιώτατος Βαρθολομαίος (Γεωργιάδης,ηλικίας 79 ετών, απ’ τα Καλάβρυτα).Γραμματέας της επισκοπής ο ιερέας Παύλος Γιοβάνης.
Το 1908 εορτάσθηκαν,πανηγυρικά,τα 50 χρόνια ιεροσύνης του Μητροπολίτου Βαρθολομαίου ο οποίος είχεν εκλεγεί την 3η.8.1899 με τριπρόσωπο. (Οι δύο άλλοι ήσαν ο Φιλάρετος Γιαννούλης εφημέριος Ελληνικής Κοινότητος Τεργέστης και ο Ι. Μαρτίνος).
Γεννημένος στη Νωνάκριδα Καλαβρύτων το 1829 ο Βαρθολομαίος,παρακολούθησε τα πρώτα μαθήματα από μοναχούς δασκάλους στη Μονή Μεγάλου Σπηλαίου έως το σχολαρχείο.Φοίτησε στη θεολογική σχολή του Πανεπιστημίου και διορίσθηκε γραφέας της Ιεράς Συνόδου,διάκος στη Μητρόπολη Αθηνών, β γραμματέας της Ιεράς Συνόδου,α γραμματέας αυτής και διευθυντής της Ι.Σχολής Χαλκίδας,όπου έζησε μία 25ετια.Στο διάστημα αυτό τιμήθηκε με τον Αργυρό και στη συνέχεια με τον χρυσό Σταυρό του Σωτήρος.
Ο μητροπολίτης Βαρθολομαίος ήταν συγγραφέας των βιβλίων Ιερά Κατήχησις,Επίτομος Λειτουργική,για τους ιερείς,Ερμηνεία των 4 Ευαγγελίων μετά σχολίων,κ.ά.
Το πρωϊ της 20ης Ιουλίου 1908 οι καμπάνες του μητροπολιτικού ναού ο Απ.Παύλος ήχησαν χαρμόσυνα, κόσμος δε και των δύο φύλων ασφυκτικά πλήρωσε το ναό διακοσμημένο κατάλληλα για τη γιορτή.Τη λειτουργία τέλεσε ο ίδιος ο Βαρθολομαίος ντυμένος τη μεγάλη του στολή βοηθούμενος από πενήντα ιερείς και αρχιμανδρίτες της Κορινθίας.Ο καθηγητής του Αρσακείου Αθηνών αρχιμανδρίτης Χρύσανθος Αντωνιάδης εξεφώνησε λόγο με τον οποίο εξήρε τη 50ετη δράση του στην εκκλησία.
Ο ομιλητής ξεκινώντας απ’τόν Διονύσιο αρχιερέα Κορίνθου του 2ου μ.Χ αιώνα έφθασε μέχρι του Βαρ- θολομαίου τονίζοντας πως η Κόρινθος ευτύχησε να έχει διαδόχους του Απ.Παύλου ιεράρχες όχι ευκα- ταφρόνητους.
Μετά μίλησε ο τιμώμενος και στη συνέχεια ο διδάσκαλος Γ. Οικονομόπουλος,εξαίροντας τη δράση του αρχιεπισκόπου σχετικά με τον διδασκαλικό κλάδο.
Οι Κορίνθιοι,που τιμούσαν τον Βαρθολομαίο, είχαν περί πολλού και τον πρώην αρχιεπίσκοπό τους Σωκράτη Κολιάτσο του οποίου μάλιστα το όνομα απ’τόν Δεκέμβριο 1903 είχαν δώσει στη μέχρι τότε οδό Τριών Συμμάχων.Αλλ’ο Σωκράτης είχε ταφεί στον περίβολο του μητροπολιτικού ναού ο Απ.Παύλος.
Κατά τον Βαρθολομαίο και άλλους,όπως υποστήριζαν και στην εφημερίδα Νέα Κόρινθος, οι εκκλησιαστικές διατάξεις σε κανένα δεν επιτρέπουν να ταφεί σε ναό η στον περίβολό του,ούτε ν’ ανεγερθεί εκεί μνημείο.Και οι αρχιερείς ακόμη ενταφιάζονται στα νεκροταφεία των δήμων.Έτσι,πίσω απ’τό ιερό βήμα του ναού του Απ.Παύλου δεν μπορούσε ν’ ανεγερθεί,όπως ζητούσαν Κορίνθιοι,μνημείο πλην άλλων και για να μη καθιερωθεί προηγούμενο ταφής νεκρών στον περίβολο ενοριακών και μητροπολιτικών ναών που σε κανένα μέρος της Ελλάδος δεν συνέβαινε,ούτε στην Αθήνα απ’ όπου πέρασαν τόσοι ικανοί αρχιερείς.Αυτά,έλεγαν,είναι ορθά και Κανονικά.Για το νόμιμο υποστήριζαν,ας αναμείνουμε την απόφαση του υπουργείου. Οι θέσεις όμως αυτές δεν άρεσαν στους πολυπληθείς πιστούς του Σωκράτους,μερικοί των οποίων δημιούργησαν επεισόδια.
Τέλη Οκτωβρίου 1908 έγιναν συγκεντρώσεις λαού στην πόλη για τον σκοπό αυτόν.Οι διαμαρτυρόμενοι Κορίνθιοι επέμεναν και σε αθηναϊκές εφημερίδες δημοσίευσαν ότι το υπουργείο κωλυσιεργεί σχετικά,ενώ ισχυρίσθηκαν (αναληθώς)πως ο Βαρθολομαίος ύβρισε και καταράσθηκε αυτούς που διέδιδαν ότι τάχα επιδιώκει την ανακομιδή των λειψάνων για ν’ αποδειχθεί ότι...ο Σωκράτης δεν είναι άγιος,κ.ά.
Την 2α Νοεμβρίου 1908 σε μνημόσυνο του Σωκράτους στον ναό ο Απ.Παύλος,ο ομιλητής δικηγόρος Κ.Αναγνωστόπουλος εξήρε τη μόρφωση,την ανεξικακία,τον αλτρουϊσμό και την αφοσίωση του αοιδίμου στο καθήκον και στο ποίμνιό του.
Ο Βαρθολομαίος ομιλών τόνισε ότι αναγκάζεται να δεχθεί την ανέγερση κενοτάφιου μόνο,στο οποίο θα μπορούσαν να ανακομισθούν τα λείψανα του Σωκράτους (τα οποία,ωστόσο,λίγο αργότερα μετακομίσθηκαν στο νεκροταφείο Κορίνθου τελικά).
***
Ο αρχιμανδρίτης ιεροκήρυκας του νομού Κορινθίας Γρηγόριος Παναγιωτόπουλος την 12η Σεπτεμβρίου 1908 καταδικάσθηκε απ’ το τριμελές πλημμελιοδικείο Κορίνθου σε 15νθημερη φυλάκιση,γιατί τον Οκτώβριο του 1907 απ’ τον άμβωνα του μητροπολιτικού ναού Κορίνθου ο Απόστολος Παύλος,κηρύσσοντας στο εκκλη σίασμα,καθύβρισε την Δικαστικήν Αρχήν.
Αιτία της από μέρους του εξυβρίσεως ήταν η δυσαρέσκειά του από ευμενή απόφαση του πλημμελειοδικείου Κορίνθου σε βάρος των Κορινθίων δημοσιογράφων Παπαγεωργίου και Σκουτέρη, υπεραμυνομένων του σεβασμιωτάτου Βαρθολομαίου.
η.-Πολιτικά
Το 1908 πρωθυπουργός απ’ τον Δεκέμβριο του 1905 ήταν ο Γ.Θεοτόκης.Σφοδρός του αντίπαλος ὁ Δημ.Ράλλης (αττικάρχης λίγο αργότερα,αποκαλούμενος) τρεις φορές έως τότε πρωθυπουργός (1897, 1903, 1905) και πολιτικός κληρονόμος του Θεοδ.Δηλιγιάννη.
Την 17η Ιανουαρίου 1908 ο αρχηγός του Εθνικου κόμματος,Δ.Ράλλης περιοδεύοντας την Πελοπόννησο έφθασε σιδηροδρομικώς στην Κόρινθο,στο Κιάτο και στο Ξυλόκαστρο.
Στην Κόρινθο,όλη η πόλη στο πόδι.Οι κεντρικοί δρόμοι απ’ όπου θα περνούσε ο αρχηγός της αντιπολιτεύσεως σημαιοστόλιστοι και τα καταστήματα κλειστά.Στον έρημο,τότε,υπερκείμενο του σιδηροδρομικού σταθμού λόφο (όπου τώρα ο προσφυγικός συνοικισμός),οι Κορίνθιοι έστησαν ένα παλαιό κανόνι για να χαιρετίσει την άφιξή του.Μόλις μπήκε στον σταθμό η αμαξοστοιχία το πλήθος ζητωκραύγαζε και το κανόνι βροντούσε,χαιρετίζοντας την άφιξη του αρχηγού.Με επικεφαλής τον βουλευτή Κορινθίας Π. Πετρίδη,τον υποδέχθηκαν όλοι οι πολιτικοί του φίλοι,ανάμεσά τους και ο κομματάρχης Στυμφαλίας Γ.Αθανασούλης, ο φουστανελλοφόρος κομματάρχης Περαχώρας Αθ.Πρωτοππαπάς και άλλοι.
Τον προσφώνησε ο δικηγόρος Κορίνθου Π. Λαλάκας,με θερμούς λόγους τονίζοντας,μεταξύ άλλων και την ανάγκη να επιλυθεί το σταφιδικό ζήτημα,που βασάνιζε και τους Κορίνθιους:
Μεγάτιμε άνερ (έλεγε την προσφώνησή του ο Π. Λαλάκας),εδώ ο εκλιπών αείμνηστος αρχηγός του Εθνικού κόμματος Θεόδ.Δηλιγιάννης εξήγγειλε τας υγιείς και εθνοσωτηρίους αρχάς δια το έθνος ολόκληρον.Και ευχαριστώντας τον του τόνιζε: Προς σε ήδη προσατενίζουν οι Έλληνες ως σωτήρα,κ.ά.
Ο Δ. Ράλλης μέσα σε βροντώδεις ζητωκραυγές απάντησε σύντομα ευχαριστώντας και δηλώνοντας ότι θέλει πάντα φροντίζει υπέρ των σταφιδικών πληθυσμών και υπέρ της Κορινθίας,της οποίας οι κάτοικοι,όπως είπε,είναι εργατικώτατοι και φιλονομώτατοι.Και μετέβη στο κέντρο της Κορίνθου πεζός,μίλησε απ’ τον εξώστη του σπιτιού του Πετρίδη προς το πλήθος και ευχαριστώντας τους Κορίνθιους εστίασε τον λόγο του στο σταφιδικό ζήτημα,ψέγοντας σχετικά την κυβέρνηση.
Την ίδια εποχή αρχηγοί αντιπάλων πολιτικών συνδυασμών στην Κορινθία ήσαν ο Σωτ.Κροκιδάς του Γ.Θεοτόκη και ο Κων.Χριστόπουλος(από καιρό αποκαλούμενος Λέων της Νεμέας) του Δημ.Ράλλη.
Τον Σ.Κροκιδά πλαισίωναν οι Σπ.Νοταράς,Αναστ.Αναγνωστόπουλος, δήμαρχος Κορίνθου,Δημ.Οικονό μου,πρώην βουλευτής,ισχυρός παράγων στους ορεινούς δήμους,κ.ά, επίδοξος δε υποψήφιος ο Παναγής Τσαλδάρης.
Τον Κ.Χριστόπουλο ακολουθούσαν οι Απ.Μεντζελόπουλος, Σπ.Δεληγιάννης, Παν.Πετρίδης,Αθαν. Γκράβας (ισχυρός παράγων στους δήμους Σικυώνος,Πελλήνης και Φενεού),Ζούζουλας κ.ά.
θ.- Βουλευτές Κορινθίας μονομαχούν
Λέγεται πως το μονομαχείν στην Ελλάδα ήλθε με τους Βαυαρούς της αντιβασιλείας.Και έγιναν,έκτοτε,εδώ πολλές μονομαχίες,μολονότι από πολλούς επικρίθηκαν.
Απ’τίς μονομαχίες είχαν επέλθει τραυματισμοί ακόμη και θάνατοι βουλευτών,αξιωματικών κ.ά.
Μία απ’ τις αιτίες για μονομαχία ήταν η πολιτική. Καταρτιζόταν,λ.χ.ένας συνδυασμός και μετ’ από λίγο διαλυόταν για να καταρτισθεί άλλος.
-Κύριε δεν είσαι τίμιος άνθρωπος
-Συ δεν είσαι τίμιος άνθρωπος.
Αιτία λοιπόν για μονομαχία (συνήθως παρά το Δαφνί-Χαϊδάρι,ενίοτε για λόγους ασφαλείας και αλλού).Με την αιχμή του ξίφους ή με πιστόλι. Γνωστοποιούνταν οι μάρτυρες των δύο μερών για τη σύνταξη του σχετικού πρωτοκόλου(με πιθανές περιπλοκές και αντιρρήσεις ως προς τα ονόματά τους κ.ά).Στο πρωτόκολλο προβλέπονταν,κατά κανόνα,δύο διαξιφισμοί ή βολές με παράγγελμα από 25 βήματα.Παρίσταντο και γιατροί.Πολλές φορές, όταν ο πρώτος σπαθισμός ή ο ταυτόχρονος πυροβολισμός δεν έφερναν αποτέλεσμα παρενέβαιναν οι μάρτυρες θεωρώντας τη μονομαχία τερματισμένη. Και τότε όλοι δέχονταν τα συγχαρητήρια για την αισία έκβαση.
Στην Ελληνική κοινωνία οι μονομαχίες ήσαν ανεκτές.Όταν οι διαφορές απ’ αυτές κατέληγαν στα δικαστήρια,οι ένορκοι,επειδή η έννοια της τιμής ήταν ριζωμένη στην Ελληνική κοινωνία,αθώωναν,συνήθως,τους μονομάχους.
Ο Κορίνθιος,λοιπόν,βουλευτής Σπυρ.Ι.Δεληγιάννης,υπομοίραρχος,οξύθυμος και ευέξαπτος,μονομαχούσε με το παραμικρό για την τιμή και την υπόληψή του.
Τον Απρίλιο του 1908 ζήτησε απ’ τον συνάδελφό του Παν.Δ.Πετρίδη,βουλευτή επίσης Κορινθίας,να λύσουν μεταξύ τους διαφορά με μονομαχία, ήτοι διότι ο δεύτερος παραβάς τον λόγον της τιμής του διέρρηξε τον μεταξὺ των υφιστάμενον ἐν Κορινθία δια τας μελλούσας βουλευτικάς εκλογάς.
Ορίσθηκαν μάρτυρες,απ’ τη μία πλευρά οι Γ.Βασσος υπίλαρχος και Ιω.Ράλλης,βουλευτής,και απ’τήν άλλη οι Γ. Καρπετόπουλος,βουλευτής Αργολίδος,υπίλαρχος και Γ.Μαυρομιχάλης,υπολοχαγός πεζικού,βουλευτής Λακωνίας.
Οι μάρτυρες των δύο πλευρών,αφού εξέτασαν με προσοχή τα περιστατικά,θεώρησαν την διαφορά πολιτική και το επεισόδιο λήξαν.Ο Σπ.Δεληγιάννης όμως δεν αποδέχθηκε τη λύση.Και όχι μόνο απέριψε το πρωτόκολλο που συνέταξαν οι μαρτυρές του με τους μάρτυρες του αντιπάλου του αλλά θεώρησε την απορία που εξέφραζαν,δημόσια μάλιστα,οι δικοί του μάρτυρες:Πώς ο κ.Σπ. Δεληγιάννης δεν εγνώριζεν επί των ζητημάτων της τιμής και αυτάς τας στοιχειώδεις υποχρεώσεις;ως προσβλητική για την τιμή του.
Θιγόμενος,έτσι,ζήτησε απ’ αυτούς αποκατάσταση της τιμής του ἠ μονομαχία,προτείνοντας νέους μάρτυρες.
Και ο μεν Ιω.Δ.Ράλλης τον ικανοποίησε.Ὁ Γ. Βάσσος όμως όρισε τους δικούς του μάρτυρες και επακολούθησε μονομαχία η οποία έγινε στο κτήμα του Ν.Χατζηκυριάκου,κοντά στα Σεπόλια,με ξίφη, παρουσία γιατρών και μαρτύρων.Έτσι,τα τριγωνικά ξίφη διασταυρώθηκαν.Ο Σπ.Δεληγιάννης επιθετικός απ τήν αρχή,στην τρίτη συμβολή των ξιφών τραυματίσθηκε στο αντιβράχιο.Μετά λιγόλεπτη διακοπή διαπιστώθηκε η αδυναμία του να συνεχίσει.Κατόπιν αυτού οι μάρτυρές του δήλωσαν στους αντιπάλους πως η μονομαχία θεωρείται λήξασα.Και ο Σπ. Δελιγιάννης με τους δικούς του έφυγε χωρίς να συναντηθεί μὲ τον Βάσσο και συμφιλιωθεί μαζί του.
Μικροπολιτικοί οι λόγοι της μονομαχίας
Η διένεξη αυτή με κατάληξη τη μονομαχία,συγκλόνισε τους Κορίνθιους.Οι πιο πολλοί θεώρησαν την διαφορά πολιτική και συνεπώς τις καταλήξεις της περιττές.
Ήσαν δε οι λόγοι της μονομαχίας Σπ.Δεληγιάννη και Π.Πετρίδη μικροπολιτικοί γιατί ο μεταξύ τους ανταγωνισμός έγινε για τον προσεταιρισμό πολιτικών φίλων στην Κορινθία.
Ο Τύπος (όπως και παράγοντες του δημοσίου βίου πολιτικοί,πανεπιστημιακοί,εκκλησιαστικοί κ.ά) μετά τα γεγονότα της μονομαχίας χλεύαζε τα ιπποτικά ήθη των μονομάχων και κοροϊδεύοντας έλεγε πως οι μονομαχίες έπρεπε να διεξάγονται σε αμφιθέατρα ώστε να μπορεί να τις παρακολουθεί και να θαυμάζει ο κόσμος! Και,ρωτούσε τελικά:Ποιό ήταν το αποτέλεσμα της μονομαχίας;Να ικανοποιήσει την τιμή και την δικαιοσύνη;Με την αιχμή του ξίφους; Ωραία.Και διεξάγεται μία γενναία πάλη μεταξύ δύο ευγενών και μορφωμένων ανδρών.Και ποιό το αποτέλεσμα;Θα ξανάδενε ο συνδυασμός Σπ.Δεληγιάννη-Π.Πετρίδη;΄Η θα έμπαιναν τα πράγματα στη θέση τους;Αρμόδιοι όμως γι’αυτό ήσαν οι Κορίνθιοι εκλογείς.Γι’ αυτούς άλλωστε έγινε ο συνδυασμός και γι’αυτούς διαλύθηκε.Και η μονομαχία Σπ.Δεληγιάννη-Γ. Βάσσου,ποιά σχέση έχει με τα εκλογικά του Κιάτου και της Περαχώρας;Θέσατε άνθρωποι τας μαχαίρας σας εις τας θήκας τους και τα μυαλά σας εις το κεφάλι σας!
Αποτέλεσμα:Στις βουλευτικές εκλογές της 8ης Αυγούστου 1910 ο Σπ. Δεληγιάννης με δυσκολία θα εκλεγεί (τελευταίος) βουλευτής του νομού,τότε,Αργολιδοκορινθίας,σ’ αντίθεση προς τους Π.Πετρίδη, Σωτήρ. Κροκιδά και τον (πρωτοεμφανιζόμενο) Παναγή Τσαλδάρη,που θα επιτύχουν επίζηλες θέσεις.
ι.- Δικηγορικά και άλλα
Το 1908 υπήρξε,πλην άλλων,και χρονιά των δικηγόρων της Κορίνθου αλλά ταυτόχρονα και αφετηρία ν’ αποκτήσει η πόλις μόνιμη δικαστική στέγη, που θ’ αφορούσε σε ολόκληρη την Κορινθία,οι δε δρόμοι θα υφίσταντο τη (συνήθη,όπως συμβαίνει,άλλωστε, έως σήμερα),εποχιακή μετονομασία.
α) Μέχρι τότε οι δικηγόροι με τις διοικήσεις τους πίεζαν,κατά καιρούς,τις κυβερνήσεις για τη νομοθετική αναγνώριση των ανά τη χώρα συλλόγων τους.Τελικά,η κυβέρνηση Γ.Θεοτόκη το 1908, αφού εξασφαλίσθηκε και η συναίνεση του αντιπάλου του Δ.Ράλλη,προέβη στην ψήφιση νόμου με τον οποίο αναγνωρίσθηκαν ως νομικά πρόσωπα όλοι οι δικηγορικοί σύλλογοι.Κι’ όλα αυτά,μολονότι ο δικηγορικός σύλλογος Κορινθίας είχε συσταθεί το 1902 (όπως,άλλες χρονιές,όλοι οι δικηγορικοί σύλλογοι), που το 1908 έφθασε να αριθμεί 64 μέλη,σε συνολικό πληθυσμό του νομού 71.729 κατοίκων.
Με τη νομοθετική τακτοποίηση του συλλόγου τους οι δικηγόροι της Κορινθίας θ’ αποκτούσαν έτσι (τον επόμενο χρόνο) νέα εννιαμελή αιρετή διοίκηση,με εκλεγμένους:Πρόεδρο τον έχοντα εικοσαετή δικηγορία και ηλικίας 45 ετών,περίπου, Νικόλαο Σακελλαρίου και μέλη τους:Δημ. Ξύδη,Σπυρ.Ηλιόπουλο,Γεώργ. Καλλίρη, Χαράλ.Χριστόπουλο,Δημ.Κανιάρη,Λουδοβ.Σγουρό,Ιωάν.Καρβούνη και Βασίλ. Κράγκουρα. β) Το δημόσιο,επί σειρά ετών,πλήρωνε για έξοδα μισθώσεως δικαστικών χώρων στην Κόρινθο (αίθουσες πρωτοδικείου-οικία Γ.Λυμπερόπουλου από 1ης. 9.1901,όταν για πρώτη φορά λειτούργησε-Ειρηνοδικείου,Πταισματοδικείου,γραφεία κ.λπ) μεγάλα ποσά κάθε χρόνο,τη δε τελευταία χρονιά 1908 κατέβαλε το ποσό των δραχμών 8.686,ενώ προ διετίας,μόλις, είχε παραχωρηθεί δωρεάν οικόπεδο για τον σκοπό αυτόν. Ωστόσο αυτή τη χρονιά έγινε δυνατή η οικοδόμηση νέου μεγάρου,που θα κάλυπτε όλες τις ανάγκες απονομής της δικαιοσύνης στην Κόρινθο. Έτσι,με πρωθυπουργό πάλι,τον Γ.Θεοτόκη,προκηρύχθηκε τό1908 διεθνής διαγωνισμός για την εκπόνηση μελέτης προς ανέγερση του νέου δικαστικού μεγάρου.Η μελέτη που θα εγκρινόταν θα έπαιρνε βραβείο 800 δραχμών. Όπως δε αναγγέλθηκε,τότε, το δικαστικό μέγαρο θ’ανεγειρόταν στην κεντρική πλατεία,ανάμεσα στους δρόμους Τιμολέοντος (σήμερα Κύπρου),Κρανείου (σήμερα Κολοκοτρώνη), Σωτήρος (σήμερα Εθνικής Αντιστάσεως) και Κολιάτσου,όπου δηλαδή βρίσκεται και σήμερα-2008-το όμορφο δικαστικό μέγαρο.Θα ήταν διώροφο,θα κάλυπτε 600 τ.μ,θα είχε υπόγειους αρχειακούς χώρους και δευτερεύοντα γραφεία,θ’ανεγειρόταν με ισχυρούς αντισεισμικούς σιδηροδεσμούς,τα πατώματα και η στέγη του θα ήσαν άφλεκτα,και άλλα σχετικά με την κατασκευή,και με προϋπολογισμό 120 χιλιάδων δραχμών.(Το σημερινό,πάντως,δικαστικό μέγαρο ανηγέρθη μετά τους σεισμούς του 1928).
γ) Σημειώνεται πως οι πρωτοβουλίες του Γ.Θεοτόκη για δημιουργία το 1899 του νομού Κορινθίας, ίδρυση του Πρωτοδικείου Κορίνθου,προκήρυξη διαγωνισμού γι’ ανέγερση του δικαστικού μεγάρου και, λίγο μετά (1908),εξασφάλιση της αρδεύσεως των κτημάτων Βόχας μέσω του Ασωπού απ’ τα νερά Στυμφαλίας (με τη βοήθεια του Στεφ.Στρέϊτ,βέβαια) τον κατέστησαν,ουσιαστικά,ευεργέτη της Κορίνθου. Έτσι,το δημοτικό συμβούλιο της πόλης έδωσε στην παραλιακή οδό (σημερινή Δαμασκηνού) το όνομά του,στον δε σημερινό δρόμο Πυλαρινού (ως το 1908 οδός Φιλελλήνων) έδωσε το όνομα του Στ.Στρέϊτ.Για να μετονομασθούν,πάλι,αργότερα.
δ) Έξι φορές την εβδομάδα κατέπλεε,τότε,το ατμόπλοιο στην πόλη και δύο φορές την ημέρα έφθανε ο σιδηρόδρομοςπου, για μεγαλύτερη ευκολία των επιβατών και του εμπορίου,ύστερα από μικρή ανάπαυλα στο σταθμό,διέτρεχε την παραλιακή οδό (Δαμασκηνού,σήμερα) σταματούσε στο πρακτορείο της ατμοπλοϊκής εταιρείας,αποβίβαζε και δεχόταν με ήρεμο τρόπο και χωρίς κόπους τους επιβάτες.Σφύριζε η μηχανή στην ξηρά, σφύριζε και το ατμόπλοιο στη θάλασσα.Και οι σύγχρονοι αυτοί συριγμοί,που διέσχιζαν την ατμόσφαιρα άγγειλλαν την θαυμάσια κατάκτηση του ατμού υποσχόμενοι πιο αίσιο μέλλον στην ομώνυμη διάδοχο της αφνειού πόλεως της αρχαιότητος.Και οι ντόπιοι,καθώς και οι Αργείοι,οι Κυνουριείς κ.ά Κορίνθιοι,πρόκοβαν.
ια.-Η αστυνόμευση στην Κόρινθο
Παλαιότερα τον δημαστυνόμο διόριζε ο δήμαρχος,αφού το δικαίωμα του αστυνομείν ανήκε σ’αυτόν.Και οι δυό τους ενωμένοι,ἀποτελοῦσαν πολύ σοβαρή δύναμη.Τα καθήκοντα του δημαστυνόμου ήσαν πολλά,όπως:
Η αντιμετώπιση τοπικών ζητημάτων τάξεως,ησυχίας,υγιεινής,πατάξεως της αισχροκέρδειας,προσβολής των ηθών,η παρεμπόδιση κοινών γυναικών να περιφέρονται σε δημόσιους περιπάτους,η απαγόρευση ασελγείας εις τας οδούς και ιδίως εν καιρώ νυκτός,η επαγρύπνηση για τη διαγωγή των κατοίκων εκείνων,των οποίων τα μέσα υπάρξεως ήσαν άγνωστα,ή λίγο γνωστά,καθώς και ατόμων εις τα οποία προσάπτεται ασωτεία και διαφθορά των ηθών των νέων,αμφοτέρων των γενών,ιδιαίτερα των γοήτων ή απατεώνων,η παρεμπόδιση να λούονται οι άνδρες και οι γυναίκες μαζί στο ίδιο μέρος,τόσο σε ποταμούς όσο και στα παράλια,γενικά η φροντίδα για τη διατήρηση της ευταξίας σε μέρη όπου γίνονταν συνάξεις ανθρώπων (αγορές, πανηγύρια,τελετές,θέατρα,καφενεία,παιχνίδια,εκκλησίες,δημόσιοι χώροι κ.λπ).
Με δεδομένο,ότι η τοπική αστυνομία δεν άργησε να γίνει με τον καιρό όργανο των παθών και των επί μέρους τοπικών συμφερόντων,οι κυβερνήσεις ενίσχυσαν τη χωροφυλακή εγκαθιστώντας την σε διάφορα μέρη επιλεκτικά και διορίζοντας αλλού υπομοιράρχους και αλλού μοιράρχους η αποστράτους αξιωματικούς.Εκτιμώντας με την πάροδο του χρόνου,ότι τα εγχώρια πάθη και συμφέροντα δεν επέτρεπαν αποτελεσματική αστυνόμευση,το αστυνομείν το περιέλαβαν στο κράτος,το οποίο από τότε διόριζε,κατά τόπους,αστυνόμους αξιωματικούς του στρατού.
Έκτοτε η αστυνομία είχε δικαίωμα νὰ επαγρυπνεί για την αυστηρή τήρηση των κανόνων του νόμου και τη διαφύλαξη των καλών ηθών.
Τα χρόνια της πρώτης δεκαετίας του 20ου αιώνα στην Κόρινθο η αστυνομία είχε αποκτήσει αίγλη και σοβαρότητα.Οι Κορίνθιοι,ωστόσο,δεν είχαν λησμονήσει παλαιότερους,γραφικούς αστυνόμους,όπως κάποιον που,(όπως τον κατηγορούσαν),τηρούσε συμπεριφορά του πρώτου βαθμού,δηλαδή απλού χωροφύλακα,γιατί αντί ξίφους,έφερεν εις χείρας ογκώδη βούρδουλαν,ον αρειμανίως εκίνει,διατρέχων τας ὁδοὺς ἄλλοτε έφιππος ως τροπαιούχος στρατάρχης, άλλοτε πεζός,έχων ξεκουμβωμένην την στολήν του εις το στήθος,επιδεικνύων το ερυθρόν ραβδωτόν υποκάμισόν του και αφίνων ούτω να εξατμίζεται η ακανόνιστος γαστέρα του,τὴν οποίαν θὰ εζήλευε γνωστός εις τους Κορινθίους ηγούμενος.
Το 1908 η αστυνομία στην Κόρινθο,μὲ αστυνόμο τὸν Παν.Τσάκα,δεν παρέλειπε,εκτελώντας το καθήκον της,να εισέρχεται στα δημόσια κέντρα διατάσσοντας το κλείσιμο των ωδικών καφενείων και καπηλείων,όπως και των λεσχών,των ζυθοπωλείων και λοιπών μερών,για τους προαναφερόμενους και άλλους λόγους.
Μέσα σ’ ένα τέτοιο κλίμα και στην Κόρινθο, από παληά, ηχούσαν τα σαντούρια μετά του αχωρίστου αμανέ,αλλά στην πραγματικότητα,όπως έχει σημειωθεί,άκούγονταν ωρυγαί υπό το πρόσχημα άσματος, που σ’ άλλα μέρη γρήγορα θα προκαλούσαν την επέμβαση της αστυνομίας (ίσως για την κακοφωνία τους...)
ιβ.-Διασκεδάσεις και θέατρα
Καφενεία,όπως και καφωδεία ή καφεσαντάν,που λειτουργούσαν στην πόλη τακτικώτατα και κανονικότατα ήσαν του Αντ.Βλάσση,του Γεωργακόπουλου και του Σακόπουλου.Το τελευταίο είχε οκτώ γυναίκες,απ’ τις οποίες οι 4 αρτιστοορχηστρίδες αποτελούσαν όμορφον μπουκέτον,την μοναδικήν των Κορινθίων ταραντέλαν, εξ Ιταλίδων αποτελουμένην.
Αρχές του 1908 έφθασε στην πόλη και ο θίασος της Ευαγγελίας Παρασκευόπουλου,ο οποίος,στο καφενείο του Αντ.Βλάσση,έδωσε,αρχικά,δύο θεατρικές ευεργετικές παραστάσεις,με τα έργα Σκύλλα και Η κυρία με τας καμελίας,για ν’ ακολουθήσουν,για μέρες πολλές και μέχρι τις απόκρηες,τα καλλίτερα και ωραιότερα ποιητικά,όπως η Μήδεια,η Φαύστα, η Μερόπη,η Σάρα και ο Κάρολος,η Δέσποινα της Λυών, η Γκόλφω,η Εσμέ,η Βοσκοπούλα,οι Μυλωνάδες,η Γαλάτεια,Αι δύο Ορφαναί κ.λπ.
Όπως μπορούσαν και έκριναν οι Κορίνθιοι,οι ηθοποιοί,παρά τας σκηνικάς ελλείψεις,ανταπεκρίνοντο λαμπρώς εις τους ρόλους τους οποίους υπεδύοντο. Και ανέφεραν ονομαστικά τις επιδόσεις των ηθοποιών στους διάφορους ρόλους.
Ο κόσμος,αθρόος προσερχόμενος (50 περίπου είχαν προμηθευθεί διαρκή εισιτήρια για όλες τις παραστάσεις) παρακολουθούσε μετ’ εκτάκτου και αδιαπτώτου ενδιαφέροντος,οιονεί μετά θρησκευτικής σιγής τας παραστάσεις ταύτας.
ιγ.-Το πρώτο λεωφορείο και ο άγαμος γέρων
Ο δρόμος που συνέδεε Κόρινθο και Λουτράκι, κάθε άνοιξη και καλοκαίρι,ένεκα τῆς σκόνης,ευρίσκετο εις αθλιεστάτην κατάστασιν.Το 1908 ο δήμος Κορίνθου διενήργησε δημοπρασία για το κατάβρεγμα του δρόμου αυτού.Και η δημοπρασία κατακυρώθηκε στον μειοδότη με 55% επί έλαττον του προϋπολογισθέντος.
Τον ίδιο χρόνο ο επιχειρηματίας Ανδρέας Κωνσταντόπουλος,γαμπρός επί θυγατρί του Κίμωνος Ρουφογάλη, του επί δωδεκαετίαν διατελέσαντος δημάρχου Κορίνθου,εκόμισεν ενταύθα εξ Ευρώπης ένα τελειότατον αυτοκίνητον κλειστόν με δέκα θέσεις προς εξυπηρέτησιν της συγκοινωνίας Κορίνθου-Βόχας τον χειμώνα και Κορίνθου-Λουτρακίου το θέρος.Μη δε φεισθείς δαπανών μετεκάλεσεν,εκ Παρισίων,επί μηνιαία αμοιβή και σωφέρ. (Που όμως,λίγο μετά,οδηγών εις την πόλιν παρέσυρεν ογδοηκονταετή γέροντα,θραύσας ένα βραχίονά του).
Οι Κορίνθιοι περίμεναν,ότι οι συμπολίται των αμαξηλάται (σημ.που ανέρχονταν σε 127,κατά την τελευταία απογραφή) δεν θέλουσι παρακωλύση την λειτουργίαν του αυτοκινήτου τούτου μεθ’ όλην την παρατηρηθείσαν κατ’αυτάς ποιάν τινά παρά τοις κύκλοις αυτών εξέγερσιν.Η οποία εξέγερση αφορούσε,βέβαια,στο αυτοκίνητο,ξαφνικό πανελλήνιο ανταγωνιστή τους,αλλά και στον σιδηρόδρομο,τοπικά.
Συγκεκριμένα,οι αμαξηλάτες και καρραγωγείς,που είχαν ιδρύσει πανελλήνια ένωση,με έδρα την Αθήνα, έτρεχαν από υπουργείο σε υπουργείο,ζητώντας,με ψήφισμά τους,τον αποκλεισμό της συστάσεως εταιρείας προς προμήθειαν αυτοκινήτων, αλλά και την προστασία τους απ’ τους ΣΠΑΠ,γιατί παραβλάπτονταν τα συμφέροντά τους.Κατέφυγαν και στον πρωθυπουργό Γ.Θεοτόκη ο οποίος, αφού άκουσε τα παράπονά τους, απάντησε ότι αν και εντελώς αναρμόδιος να επέμβη εις ιδιωτικάς υποθέσεις (εννοώντας τον ανταγωνισμό στον ιδιωτικό τομέα),θα κατέβαλλε προσπαθείας τινάς.Πήγαν και στ’ ανάκτορα.
Όλ’αυτά,παραπέμπουν και στους Έλληνες (ειδικώτερα στους Κορίνθιους αμαξηλάτες,που,σχεδόν, παρόμοια,τότε,αντιδρούσαν κατά της εισαγωγής του αυτοκινήτου) και,γενικά,στην ιστορία.Η οποία βεβαιώνει,ότι πάντοτε ισχυρά τμήματα των κοινωνιών έρχονται σε σύγκρουση προς τις τεχνολογικές εξελίξεις,οι οποίες,αναπόδραστα,και επαγγέλματα καταργούν και δημιουργούν νέα.Το φαινόμενο αυτό παρουσιάσθηκε,για κοινωνικοοικονομικούς και (όχι μόνο) λόγους και στην Κορινθία, όπου το 1837 υπήρχαν λίγες άμαξες,πολλά υποζύγια,αρκετοί αυτοαπασχολούμενοι και ελάχιστοι δημόσιοι υπάλληλοι (76 το 1861).
Το 1908 ελάχιστα υποζύγια,127 άμαξες,αρκετά νέα επαγγέλματα στη θέση των παλαιών και 206 δημόσιοι υπάλληλοι.
Ωστόσο,σε καμμιά εποχή δεν έγινε εύκολα αποδεκτή η τεχνολογία,ιδιαίτερα,από λαούς που βρίσκονται στο στάδιο οικονομικής και θεσμικής αναπτύξεως.Στην Ελλάδα,όταν ήλθε το άροτρο, δύσκολα έγινε αποδεκτό γιατί,όπως ειπώθηκε,στο πνεύμα του Έλληνα,κάθε νεωτερισμός εμποιεί την ίδια εντύπωση που προκαλεί στον άγαμο γέροντα μία πρόταση γάμου.
Οι Κορίνθιοι,πάντως,όταν ήλθε στην πόλη τους ο σιδηρόδρομος κι’ άνοιξε η διώρυγα,έδειξαν προσαρμογή στις εξελίξεις αυτές.Που,για ένα χρονικό διάστημα,μαζί με τα κέρδη απ’ την αύξηση της τιμής της σταφίδος στις διεθνείς αγορές,τους έφεραν πλούσιες απολαυές.
Άλλο θέμα,ότι μετά από λίγα χρόνια θα διεπίστωναν,πως οι τεχνολογικές αυτές εξελίξεις θα υπερακόντιζαν τις ελπίδες για μακροημέρευση της ευημερίας και θα μετέτρεπαν την πόλη τους σε κέντρο διερχομένων επιβατών (σιδηροδρομικώς και ατμοπλοϊκώς),με όλες τις δυσμενείς,γι’αυτούς συνέπειες.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου